فرق بین امر به معروف و نهی از منکر با نصیحت و موعظه چیست؟

پاسخ

در پاسخ به سؤال شما ابتدا لازم است تعریفی از امر به معروف و نهی از منکر و موعظه و نصیحت به صورت جداگانه ارایه دهیم تا امکان بررسی و درک رابطه آنها با یکدیگر امکان‌پذیر گردد.
1. امر به معروف و نهی از منکر: امر به معروف و نهی از منکر یعنی مردم را قولاً و عملاً به کار نیک واداشتن و از زشت‌کاری باز داشتن.[1] در لغت‌نامه دهخدا نیز آمده است: امر به معروف یعنی امر کردن به کارهای نیک که در اسلام معروف شناخته شده مانند نماز و روزه و حج و زکات و غیره؛ وادار کردن کسی را به اجرای ضروریات دین.[2] 2. موعظه و نصیحت: موعظه یعنی پند و اندرز دادن و سخن پندآمیز گفتن و به طور کلی هر آنچه آدمی را به درستی بخواند و از تبهکاری برحذر دارد.[3] و همچنین پنددادن کسی را به سخنان دلگرم کننده‌ای که ذکر آن انسان را به توبه و تزکیه نفس وادارد موعظه نامیده می‌شود.[4] چنانچه از تعاریف به دست می‌آید «امر به معروف» و «موعظه و نصیحت» هر دو از موضوعات اخلاقی ـ تربیتی است و کاربرد هر دو هدایت وتربیت انسان‌ها است. از سوی دیگر هم «امر به معروف» و هم «موعظه» ریشه قرآنی دارد. خداوند درباره امر به معروف می‌فرماید: « وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّهٌ یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ»؛[5] یعنی، باید از شما گروهی باشند که خلق را به خیر دعوت کنند و به کار پسندیده فرمان دهند.
درباره موعظه نیز آمده است: « یا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَتْکُمْ مَوْعِظَهٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ شِفاءٌ لِما فِی الصُّدُورِ وَ هُدىً وَ رَحْمَهٌ لِلْمُؤْمِنِینَ»؛[6] ای مردم! از سوی پروردگارتان پندنامه و درمانی جهت بیماری‌های درونی‌تان و هدایت و رحمتی برای آن گروه که بدان ایمان دارند به شما رسید.
امّا فرق‌ها و تفاوت‌های «امر به معروف» و «موعظه و نصیحت» عبارتند از: 1. موعظه ونصیحت دایره‌اش گسترده‌تر از امر به معروف است. بنابراین امر به معروف می‌تواند به عنوان یکی از مصداق‌های موعظه و نصیحت باشد. هر سخن نیکویی که در آن هدف تربیتی است که در آن یکسری شرایط ویژه برای شخصی مورد نظر باشد موعظه و نصیحت گفته می‌شود، امّا امر به معروف نوعی خاص از موعظه و نصیحت است که امر به معروف می‌کند و همچنان برای مخاطب شرط است. از سوی دیگر، ‌امر به معروف واجب ولازم است امّا موعظه لزوماً این گونه نیست. از نظرمحتوا نیز بعید نیست که امر به معروف و موعظه (به معنای عام آن) با یکدیگر فرق داشته باشند. یعنی امر به معروف مربوط به امور ضروری دین مانند نماز، روزه، حج و … باشد. امّا موعظه امور غیرضروری را نیز شامل شود. اگر این فرق گذاری را بپذیریم می‌توان گفت که: همه انسان‌ها نیاز به موعظه دارند، امّا امر به معروف مربوط به افرادی است که مسایل شرعی را رعایت نمی‌کنند و یا حتی نمی‌دانند که معروف از نظر اسلام چیست.[7] نکته دیگری که می‌توان در زمینه فرق امر به معروف و موعظه و نصیحت گفت این است که: امر به معروف واجب همگانی است. بر همه افراد لازم است که با رعایت شرایط آن، امر به معروف نمایند؛ امّا موعظه این گونه نیست یعنی جنبه وجوب و حتمیت ندارد. افرادی که از نظر اخلاقی به کمالات معنوی رسیده‌اند می‌توانند دیگران را موعظه کنند. حالا اگر مواردی بود که موعظه کردن لازم بود، مثلاً مشاهده کردیم که فردی نمازش را نمی‌خواند، در این صورت همان امر به معروف و وظیفه ما می‌شود امر به معروف.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. علیزاده حسن آبادی، نظارت ملی یا امر به معروف و نهی از منکر، دفتر تبلیغات اسلامی، چ اول، 1371.
2. رضا ناظمیان، امر به معروف و نهی ازمنکر، سازمان تبلیغات اسلامی، چ اول، 1370.
3. جمعی از نویسندگان، شیوه‌های صحیح امر به معروف و نهی از منکر، سازمان تبلیغات اسلامی، چ اول، 1369.

پی نوشت ها:
[1] . حسینی دشتی، مصطفی، معارف و معاریف، چاپ حجت، 1376، ج دوم، ص 425.
[2] . دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه، چاپ اول، 1372، ج دوم، ص 2863.
[3] . حسینی دشتی، مصطفی، همان، ج 9، ص 694.
[4] . دهخدا، علی اکبر، همان، ج 13، ص 19268.
[5] . آل عمران/104.
[6] . یونس/57.
[7] . ر.ک: محدثی، جواد، راه رشد، ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر، چاپ اول، 1376، ص 23 ـ‌27.