برای علاقمند شدن به مطالعه و خواندن قرآن، چه باید کرد؟

پیش از آنکه توصیه‌هایی را برای افزایش انگیزه بیان کنیم، توضیحی در باره فرایند انگیزه مطرح می‌شود:
انگیزه ارتباط تنگاتنگی با نیازهای انسان دارد. هر کاری که یکی از نیازهای مادی، معنوی یا اجتماعی انسان را ارضاء کند، انسان برای انجام آن کار انگیزه خواهد داشت. معروفترین نیازهای انسان عبارتند از: نیازهای بدنی (مثل نیاز به غذا، آب، مسکن، لباس، سلامتی و غریزه جنسی)، نیاز به امنیت، شهرت، دانستن، کمال، قدرت، ثروت، کنجکاوی، زیبایی، آرامش و احترام.
بنابراین هر رفتاری که یک یا چند تا از این نیازها را بر آورده سازد، انسان به انجام آن عمل انگیزه دارد. یعنی کاری که انسان را آرامش برساند، عملی که انسان را به کمال برساند، رفتاری که امنیت انسان را تأمین کند، عملی که انسان را به شهرت یا قدرت برساند، یا او را پولدار نماید، یا غریزه جنسی او را ارضاء کند، یا حس کنجکاوی او را سیراب می‌سازد، یا برای او احترام را به ارمغان می‌آورد، یا افتخاری نصیب او می‌کند در همه این موارد انسان برای انجام آن عمل انگیزه دارد.
اما در این فرایند دو نکته دیگر در مورد انگیزه خیلی مهم هستند:
1ـ ارزش هدف: هدف یعنی کاری که انسان به دنبال تحقق آن است. هدف زمانی ارزشمند است که مهمترین نیازهای انسان را برآورده سازد.
2ـ احتمال رسیدن به هدف: در بحث انگیزه احتمال رسیدن به هدف از همه مهم‌تر است. زیرا خیلی از اهداف (مثل دانشمند بزرگ شدن) ارزشمند هستند، اما چون احتمال موفقیت و دستیابی به آن وجود ندارد، کسی سراغ آن هدف نمی‌رود.  دو چیز احتمال رسیدن به هدف را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
الف) خود کارآمدی: یعنی فرد چقدر خود را توانمند می‌داند که با انجام آن کار به آن هدف برسد. افرادی که انگیزه ندارند اکثرا در این قسمت دچار مشکل هستند. زیرا از درون احساس می‌کنند که توانایی لازم را برای رسیدن به هدف ندارند.
ب) دشواری عمل: در کنار اینکه فرد توانایی خود را ارزیابی می‌کند، به دشواری کار نیز نگاه می‌کند. هر چه دشواری کار در نظر فرد زیاد باشد، احتمال رسیدن به هدف پائین می‌آید و در نتیجه انگیزه فرد ضعیف می‌شود.
احساس خود‌کارآمدی و دشواری عمل تابع نگاه فرد به جنبه‌های مثبت و منفی خود و عمل است. افرادی که جنبه‌های منفی خود را پر رنگ می‌بینند، کارآمدی خود را ضعیف احساس می‌کنند. همچنین افرادی که مشکلات کارها را بیشتر می‌بینند، دشواری عمل در نظرشان زیاد است. لذا افراد منفی‌نگر انگیزه پائین دارند.
با توجه به مباحث نظری فوق برای افزایش انگیزه خود نسبت به مطالعه قرآن یا هر نوع مطالعه اقدامات زیر را انجام دهید:
1ـ این احساس را در خود تقویت کنید که با مطالعه قرآن به مطالب جدید دست می‌یابید. این امر احساس کنجکاوی و پیشرفت را در شما زنده می‌سازد انگیزه شما افزایش می‌یاید. یعنی همان احساس خود کارآمدی تا تقویت می‌شود.
2ـ هنگام مطالعه و خواندن آیات قرآن کنجکاو باشید. از خود بپرسید که این آیه چه مطالبی را می‌خواهد بیان کند و چه درس‌های برای زندگی انسان دارد. تا می‌توانید در این مورد متفکر و روشن‌اندیش باشید و در معنای آیات بیشتر دقت کنید.
3. انگیزه و علاقه: هر رفتار انسان براساس هدفی است که در نظر دارد؛ هر اندازه هدف و غایت رفتار ارزشمندتر باشد، رفتار نیز با استحکام بیشتر بروز خواهد نمود. اگر بدانید که فلان موضوع برای شما مفید است قطعاً علاقه پیدا می‌کنید که آن موضوع را در کتاب پیگیری نمائید.[1] 4. شناخت موضوع: قبل از مطالعه باید موضوع را شناخت و سنجید که چه موضوعی برای او سودمند است. در این هنگام علاقه پیدا می کند که آن موضوع را مطالعه کند.
5. رعایت کردن آداب و شرائط مطالعه: آدابی راکه برای مطالعه گفته شده در حد امکان رعایت کند از جمله دعای مطالعه را فراموش نکند.[2] 6. تنوع در مطالعه: سعی شود به طور یکنواخت بر یک موضوع متمرکز نشویم برخی روانشاسان بر این عقیده اند که بهره وری کیفی وکامل از یک موضوع با مطالعه ای در حدود سی دقیقه در اطراف آن انجام می پذیرد و پس از آن کیفیت و بهره وری هر مطالعه به تدریج سیر نزولی خواهد داشت حضرت علی ـ علیه السلام ـ در این مورد می فرمایند: انّ هذه القلوب تمل کما تمل الابدان فابتغوا لها طرائف الحکم: همانا دلها نیز همچون کالبدها ملول و خسته گردند پس برای آسایش دلها در پی حکمتهای تازه و نو بر آیید.[3] 7. توجه به فوائد دانستن: اگر توجه به این داشته باشید که مطالعه هم فوائد معنوی دارد مثل قرب به خدا، الگو شدن در جامعه و خانه و تأثیرگذاری بر دیگران، و در مورد خواندن قرآن، توجه به این نکته که با خواندن هر آیه از قرآن درجه ای در بهشت نصیب انسان می شود و … ، خواه ناخواه انسان علاقه به مطالعه پیدا می کند.
8. توجه به ضررهای ندانستن: یعنی اگر به این نکته پی ببرد که اگر دنبال علم نرود و علاقمندی به آن نشان ندهد از مقامات معنوی محروم است در جامعه جایگاهی ندارد و دیگران او را سرزنش می کنند علاقمند به مطالعه می شود.
9. همنشینی با اهل دانش و مطالعه: سعی کنیم با کسانی قدم بزنیم که اهل علم اند و اوقات خود را بیهوده تلف نمی کنند و همیشه در حال پیشرفت هستند.
10. مقدمه ایمان: اگر بدانیم مقدمه ایمان، دانستن بعضی از احکام، عقائد، قرآن است نسبت به مطالعه اینها علاقه نشان می دهیم.
11. شرکت در جلسات گروهی: روان شناسان بر این عقیده اند که کارهای گروهی و مطالعات گروهی ثمربخش تر است. بنابر این انسان اگر خود علاقه به مطالعه ندارد؛ باید در گروههای اهل مطالعه قرار بگیرد و با آنها بحث کند.[4] 12. عهد کردن: که دو نوع است تشویقی و تنبیهی. دانشمندان تعلیم و تربیت این روش را بهترین روش ذکر کرده اند نوع تنبیهی مانند این که بگوید «که من روزی چهار صفحه باید بخوانم اگر نخواندم پارک رفتن و تفریح من ممنوع» یا در مورد نوع تشویقی: «اگر من روزی چهار صفحه خواندم برتفریحات خود بیفزاید».[5] 13. توجه به مسائل کاربردی مطالعه: یعنی بدانم که مثلاً اگر این مطلب را بدانم با تربیت اولاد رابطه مستقیم دارد یا بدانم که اگر اهل مطالعه باشم در بین افراد جامعه محبوبترم یا اگر با مطالعه، شغل من در جامعه جایگاه بهتری پیدا می کند؛ علاقمند به مطالعه می شوم.
14. سعی کنید مطالعات خود را با مباحث شیرین مثل قصه های قرآنی، کشکول، شعر، داستان آغاز کنید؛ تا علاقمند به مطالعه شوید.
15. استفاده از وسائل صوتی مثل نوراهای مذهبی، گوش دادن به سخنرانی های جذاب، گوش دادن به نوارهائی که بحث خانوادگی دارد که کم کم باعث می شود که شما علاقه مند شوید به مطالعه این مباحث.
16. توجه به حالات افراد اهل مطالعه: یعنی اگر ما به این پی بردیم که کسانی که اهل مطالعه اند چه جایگاهی در جامعه دارند و از چه مقامی برخوردارند ما هم تصمیم بر این می گیریم که دنبال مطالعه رویم.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. روش های مطالعه، علی اکبر سیف، چاپ اول، انتشارات رشد، 1358.
2. مطالعه روشمند، دکتر عین الله خادمی، چاپ اول، قم نشر پارسیان، 1379.
3. چگونه کودکان و نوجوانان را به مطالعه علاقمند کنیم، ماشاءالله کار بخش راوری، تهران، انتشارات مدرسه 1378.
4. آیین مطالعه و یادگیری، مرتضی نصرت، جهاد دانشگاهی، 1373.

پی نوشت ها:
[1] . سیف، علی اکبر، روشهای یادگیری و مطالعه، مؤسسه انتشارات آگاه، چاپ اول 1376، ص 104.
[2] . قمی، عباس، رجوع به مفاتیح الجنان، ص 680.
[3] . فیض الاسلام، نهج البلاغه، کلمات قصار، شماره 89.
[4] . موگهی، عبدالرحیم؛ روش مطالعه و تلخیص، نشر کتاب، چاپ 1369، ص 33.
[5] . رجوع شود به: یاریگر روش، محمد؛ کتاب تنبیه و کودک آزاری، تهران، سال 1378.