اگر کسی نمی داند که آیا نماز قضایی بر عهده اش است یا خیر، چون یقین به قضا شدن ندارد، چیزی بر عهده او نبوده و بجا آوردن نماز قضا بر او واجب نیست. اما اگر یقین به داشتن نماز قضا داشته، ولی مقدار آن را نمی داند (و نمی تواند حدس بزند) اگر مقدار کمتر را بخواند کافی است.
سوال آیا در زمان پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) نماز قضا تشریع شده بود؟
نماز قضا همانند اصل نماز در زمان رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) تشریع شده است و یکی از دلایل وجوب آن، آیهء «أَقِمِ الصَّلَوهَ لِذِکْرِى»، (طه، 14: «نماز را براى یاد من بپادار») است که بیشتر مفسران گفته‌اند: «این آیه دلالت دارد بر این که هرگاه به یادت آمد که نمازی بر عهده داری آن را به‌جا بیاور چه در وقتش باشد یا خارج از وقتش اگر در وقتش بود ادای آن را به جا بیاور و اگر در خارج از وقتش باشد قضایش را بجا بیاور. (مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج 7، ص 10 – 11)
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «کسی که نماز واجبش به سبب خوابیدن یا فراموشی ترک شود هر وقت یادش آمد آن‌را به جا بیاورد و بر او کفاره‌ای غیر از به جا آوردن نماز نیست. به درستی که خداوند متعال می‌فرماید: «أَقِمِ الصَّلاهَ لِذِکْرِی». (مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 6، ص 430)
آن‌حضرت در روایت دیگری فرموده است: «کسی که بخوابد و نمازش ترک شود یا بر اثر فراموشی نمازش فوت شود پس آن‌را قضا نماید». (مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 6، ص 430)
سوال: حکم شرعی کسی که نمی داند نماز و روزه قضا دارد و یا مقدارشان را نمی داند و کسی که قضای روزه را نگرفته، چیست؟
اگر کسی نمی داند که آیا نماز قضایی بر عهده اش است یا خیر، چون یقین به قضا شدن ندارد، چیزی بر عهده او نبوده و بجا آوردن نماز قضا بر او واجب نیست. [1]. اما اگر یقین به داشتن نماز قضا داشته، ولی مقدار آن را نمی داند (و نمی تواند حدس بزند) اگر مقدار کمتر را بخواند کافی است. [2]
در مورد روزه هم اگر یقین ندارید که روزه ای قضا شده یا نه، مانند نماز چیزی بر عهده شما نیست. اما اگر نمی توانید مقدار قضا شده را حدس بزنید، فتوای مراجع عظام تقلید به شرح ذیل است:
آیه الله خامنه ای دام ظله: جایز است که به قضاى آن مقدار از روزههایش که یقین به فوت آنها دارد، اکتفا نماید. [3]
آیه الله فاضل لنکرانی (ره): اگر در تعداد روزهایى که نگرفته و باید قضا کند شک دارد، باید به مقدارى که یقین دارد روزه نگرفته قضا کند. مثلًا اگر شک کند که پنج روزه قضا بر عهده او است یا هفت روزه باید پنج روز را قضا کند. [4]
آیه الله زنجانی دام ظله: بنابر احتیاط واجب باید مقدار بیشترى را که احتمال مىدهد روزه نگرفته قضا نماید. [5]
آیه الله مکارم شیرازی دام ظله: همان مقدار که یقین دارید روزه نگرفته اید قضا کنید. [6]
آیه الله بهجت ره: به مقدار یقینى باید انجام دهید (قضا کنید). [7]
پاسخ قسمت بعدی سوال: اگر روزه رمضان را عمداً (بدون عذر شرعی مانند مریضی) نگیرد، باید قضاى آن را بجا آورد و براى هر روز دو ماه روزه بگیرد یا به شصت فقیر طعام بدهد، یا یک بنده آزاد کند و چنانچه تا رمضان آینده قضاى آن روزه را بجا نیاورد براى هر روز نیز دادن یک مد طعام لازم است. [8]
پی نوشتها:
[1] حسینی خامنه ای، سید علی، أجوبه الاستفتاءات (بالفارسیه)، ص 106، س 526 و 527. [2] توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج1، ص 754، مسئله 1383:(آیه الله مکارم شیرازی): مثلًا نمىداند دو نماز بوده یا سه نماز، کافى است مقدار کمتر را بخواند، امّا اگر قبلًا شماره آنها را مىدانسته، ولى به واسطه سهل انگارى فراموش کرده، احتیاط واجب آن است که مقدار بیشتر را بخواند.
(آیه الله فاضل لنکرانی ره): لکن احتیاط واجب آن است، چنانچه شماره آنها را قبلًا مىدانسته و بعد فراموش نموده مقدار زیادتر را بخواند.
(آیه الله بهجت ره): چنانچه براى او مشکل نیست و عسر و حرج در کار نباشد، لازم است آن قدر نماز بخواند تا علم پیدا کند به مقدار نمازهاى قضا شده یا این که بیشتر نماز قضا خوانده است، و اگر تحصیل علم ممکن نیست، به مقدارى که اطمینان پیدا کند، نماز بخواند؛ و اگر آن هم نشد، به قدرى که گمان پیدا کند؛ و این احتیاطات، در صورتى است که مىداند یا احتمال مىدهد که سابقاً مقدار آنها را مىدانسته و الّا فقط به قدرى که یقین دارد نماز بخواند و در مورد مقدار بیشتر، احتیاط کردن خوب است، ولى ظاهر این است که لازم نیست.
(آیات عظام : گلپایگانى، خوئى، تبریزى، سیستانى، زنجانى، صافى): مسأله کسى که مثلًا چند نماز صبح یا چند نماز ظهر از او قضا شده و شماره آنها را نمىداند مثلًا نمىداند که سه یا چهار یا پنج نماز بوده، چنانچه مقدار کمتر را بخواند کافى است. ولى بهتر آن است که به قدرى نماز بخواند که یقین کند تمام آنها را خوانده است؛ مثلًا اگر فراموش کرده که چند نماز صبح از او قضا شده است و یقین دارد که بیشتر از ده نماز نبوده (آیات عظام: خوئى، تبریزى، سیستانى): احتیاطاً ده نماز صبح بخواند.
(آیات عظام: خوئى، تبریزى، سیستانى): یا فراموش کرده، ..
(آیه الله زنجانى): و احتیاط مستحب آن است که مقدار بیشتر را بخواند؛ بخصوص اگر شماره آنها را مىدانسته و فراموش کرده، مثلًا اگر فراموش کرده که چند نماز صبح از او قضا شده و یقین دارد که بیشتر از ده نبوده، به احتیاط مستحب ده نماز صبح بخواند. (آیات عظام: گلپایگانى، صافى): ولى اگر شماره آنها را مىدانسته و فراموش کرده …
[3] أجوبه الاستفتاءات (بالفارسیه)، ص 170، س 819. [4] توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج1، ص 945. [5] توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج1، ص 945. [6] سایت معظم له، استفتائات، احکام روزه قضا [7] سایت معظم له، استفتائات، احکام روزه قضا [8] توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج1، ص 949، م 1710.
