خود و همسرم اهل نمازیم ولی متأسفانه فرزندانم که باسوادند نماز نمی خوانند، ما را راهنمایی کنید. دیگر اینکه چه کنم قرآن را بتوانم یاد گرفته و بخوانم؟
برای اینکه بتوانید فرزندان خود را به نماز و مسایل دینی علاقمند سازید قبل از هر چیز باید بدانید که جوان حساس است و در شیوه دعوت او به مسائل دینی باید بسیار دقیق بود؛ هرگز صفات خوب دیگران را با صفات بد آنان مقایسه نکنید و اخلاق خوب دیگران را تو سر آنها نکوبید و هرگز در مسایل دینی از در خشونت وارد نشوید که این امر آنان را به دفاع باز می‌دارد و از شنیدن کلام شما بیزار می‌کند. حال با توجه به این مطالب به نکات ذیل توجه کنید.[1]
1. زبان دل: برای تربیت اخلاقی لازم است از زبان دل کمک گرفت و با محبت که زمینه ساز تربیت اخلاقی است وارد میدان شد. در دعوت فرزندان به کار خیر به آنها بفهمانید که من عاشق و دوستدار شما هستم نمی خواهم و نمی توانم ضرری را (چه دنیوی و چه اخروی) در مورد شما عزیزانم تصور کنم.
2. از شیوه های تحریک عواطف، تشویق، تهدید، تلقین، معرفی الگو، بیان غیرمستقیم کمک بگیرید.
الف. تحریک عواطف:[2] برای تشویق آنان به مسائل دینی از زمان هایی استفاده کنید که حال و اخلاق آنها خوب است و احساس می کنید رابطه آنان با شما خوب است. اگر می‌دانید آنان نسبت به رضایت شما حساس هستند می توانید از حق خود بر آنها استفاده کنید مثلاً بگوئید من از دست شما راضی نیستم؛ یا اگر می دانید نسبت به امام حسین ـ علیه السّلام ـ علاقه نشان می دهند می توانید از نماز ظهر عاشورای ایشان سخن بگوئید و…
ب. تشویق:[3] آنان را تشویق کنید تا به مسائل دینی اهمیت دهند مثلاً بگوئید اگر در نماز خود سستی نکردید شما را به زیارت امام یا امام زاده ـ علیه السّلام ـ و یا به سفر تفریحی و… می برم.
ج. تهدید:[4] اگر زبان تشویق و محبت کارساز نبود می توانید از تهدید و تنبیه استفاده کنید مثلاً به آنها بگوئید از پول توجیبی یا مهمانی خبری نیست، یا من با شما تا زمانی که به نماز اهمیت ندهید حرفی نمی زنم.
د. تلقین:[5] از صفات خوب آنها سخن بگوئید و سعی کنید با برجسته کردن صفات خوب آنها اعتماد آنان را به خود جلب کنید. وقتی که مطمئن شدند شما واقعاً خیرخواه آنها هستید و با آنان رابطه صمیمی دارید در مقابل انتقاد شما ساکت می شوند.
هـ . الگو:[6] جوان به الگو اهمیت می‌دهد، سعی دارد صفات او را در خود شبیه سازی کند. شما می‌توانید با فامیل و افرادی رفت و آمد کنید که جذّاب و با نشاط باشند و در عین حال اهل نماز و مسجد باشند تا فرزندان شما از اخلاق خوب آنان به طور ناخودآگاه درس بگیرند و تصورشان نسبت به افراد متدین بازسازی شود؛ چرا که برخی فکر می کنند دین داری یعنی بی نشاطی، غم، غصه و… .
و. بیان غیرمستقیم:[7] جوانان نسبت به انتقاد مستقیم به خاطر غرور دوره جوانیشان حساسیت نشان می دهند؛ بنابراین باید با توجه به تغییرات روحی و جسمی که برای جوانان حاصل می شود و با عنایت به نیازهای این دوره از عمر آنان سخن گفت؛ هرگز مقابل دیگران به نصیحت و اندرز آنان اقدام نکنید و زبان نصیحت و اندرز را بسیار کوتاه کنید و تا می توانید به شکل تک به تک با آنان سخن بگوئید.
3. خانواده سخت گیر: راستی آیا از خود پرسیده‌اید که مدیر خانواده سخت گیری هستید یا نه؟ آیا شیوه های تربیتی شما صحیح بوده یا نه؟ آیا نماز نخواندن آنان نوعی اعتراض به سخت گیری های احتمالی شما نیست؟ برای اینکه نسبت به خانواده سخت گیر اطلاع بیشتری پیدا کنید لازم است بدانید که این خانواده ها نسبت به درخواست های نوجوانان خود همیشه و لو صحیح باشد و مشروع، امتناع می‌ورزند؛ این امر نوجوانان را وا می‌دارد تا عملاً رفتارهایی را که مورد تنفر والدین است انجام دهند.[8] حال اگر احساس می کنید رفتار شما این گونه بوده است چه بهتر است که نسبت به آن تجدیدنظر کنید و علناً از فرزندانت بخاطر سخت گیریهایتان عذرخواهی کنید و از آنان بخواهید که با هم مشورت کنید و شیوه صحیحی که مطابق نظر صحیح (تربیت اسلامی) باشد در خانه اجرا کنید.
گاهی والدین می‌خواهند فرزندان خود را به شیوه قدیم بار آورند و همیشه از کارهای خود و سختی های گذشته سخن به میان می‌آورند شما باید با توجه به نیازها و امکانات این زمان به تربیت آنها اقدام کنید.
4. اظهار محبت: انسان تشنه محبت است اگر به کسی محبت کنیم او را شیفته خود ساخته ایم.[9] در روایت داریم که محبت خود را ابراز کنید این امر باعث دوستی و محبت زیادتر و پایدارتر می‌شود. برخی از خانواده ها به‌خاطر مسائل مختلفی از ابراز محبت به هم ابا می‌ورزند و این باعث مشکل در روابط می‌شود.
5. محیط ناسالم: بسیاری از رفتارهای جوان و نوجوان ریشه محیطی دارد (محل کار، مدرسه، اجتماع و…) بنابراین برای از بین بردن آن حالات و رفتارهای او و ایجاد رفتار صحیح و مطلوب باید بر محیط و شرائط آن توجه کرد؛[10] به عنوان مثال اگر می‌دانید که محیط او ناسالم است کمک کنید تا محیط کار خود را عوض کند و در محلی کار کند که افراد متدین وجود دارند.
پسر نوح با بدان بنشست
خاندان نبوتش گم شد
6. فرد مطّلع و خوش برخورد: شما می‌توانید از فردی آگاه که با جوانان شما آشنائی دارد و مورد قبول فرزندانتان است بخواهید با آنان سخن بگوید و آنان را به فوائد نماز خواندن و ضررهای ترک نماز آشنا سازد.(مثلا روحانی‌ای را به منزل خود دعوت کنید).
7. اصل جایگزینی: یکی از اصول روان شناختی که در تربیت مهم است اصل جایگزینی است یعنی اگر از جوان کاری را منع کردید در عوض آن به او کاری جذاب معرفی کنید به عنوان مثال فقط نگوئید با این فرد و آن فرد همنشینی نکن بلکه بگوئید با آن فرد رفت و آمد بکن این فرد آدم شایسته ای است و لیاقت رفاقت با تو را دارد یا اگر او را از نوار مبتذل مثلاً منع می کنید در مقابل به او نوارهای موسیقی مجاز را معرفی کنید.
8. زیارت و خرید کتب دینی: برای امور معنوی آنها بیشتر هزینه کنید مثلاً برای آنها کتب دینی بخرید، آنها را به زیارت ببرید و یا عالمی را به خانه دعوت کنید تا با آنان درباره اصول دینی سخن بگوید؛ اگر کسی به درستی با اصول دین آشنا شود دیگر خود به خود احکام دین را متوجه می شود؛ برخی افراد چون اصول دین را نمی دانند و به آن با تفکر نرسیده اند نماز نمی خوانند.
قرآن خواندن: نسبت به قسمت پایانی نامه شما باید بگوئیم که شما می توانید برای یاد گرفتن قرآن از شیوه های زیر کمک بگیرید.
1. روزانه مقداری از آن را با فردی که قرآن خواندن بلد است تمرین کنید، از روحانی محل کمک بخواهید.
2. از نوارهای ترتیل قرآن استفاده کنید و شما می توانید یک دوره نوار یا سی دی قرآن بگیرید و هر روز قسمتی از یک سوره را تمرین کنید یا می توانید یک نوار از یک سوره تهیه کنید وقتی که خوب آن سوره را یاد گرفتید روی همان نوار سوره دیگری را تکثیر کنید.
3. از ایام ماه مبارک رمضان بیشتر استفاده کنید از رادیو معارف، تلویزیون(شبکه قرآن) هر روز قرآن تلاوت می‌شود و در برخی از مساجد نیز برنامه تلاوت هر روز یک جزء قرآن برپا می گردد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. قرآن و تبلیغ، محسن قرائتی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
2. تربیت اخلاق از دیدگاه اسلام با تأکید بر دوره نوجوانی، سازمان تبلیغات اسلامی.
3. جوان و نیروی چهارم زندگی، دکتر محمدرضا شرفی، تهران، سروش.
4. شناخت هدایت، تربیت، دکتر علی قائمی، انتشارات امیری، تهران.
5. شیوه های ترغیب و جذب به نماز در دوره های کودکی، نوجوانی و جوانی،علی نقی فقیهیناشر: مهر تابان تهران – 24 مهر، 1384
پی نوشت ها:
[1] . باید نسبت به کلید نکات توجه داشته باشید و با توجه به زمان و شرائط و مقتضای حال آنها را به کار ببرید.
[2] . قرائتی، محسن، قرآن و تبلیغ، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1372، ص 158.
[3] . همان، ص 166.
[4] . همان، ص 166.
[5] . همان، ص 174ـ220ـ228.
[6] . همان، ص 174ـ220ـ228.
[7] . همان، ص 174ـ220ـ228.
[8] . افضل السادات دهشیری، تربیت اخلاق، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1370، ص 216.
[9] . رحیمی، عباس، زندگی موفق، نشر جمال، چاپ اول، 1382، ص 189.
[10] . تربیت اخلاق، ص 227.
