1. شتاب به کار نیک
قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:
مَنْ اِرْتَـقَبَ الْمَوْتَ سارَعَ فِى الْخَـیْراتِ.
[بحار الانوار، ج 77، ص 171] رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر کس که چشم به راه مرگ باشد، در کارهاى خیر، شتاب مى کند.
2. آمادگى براى مرگ
قال علىٌّ علیه السلام:
اِنَّ اَمْرا لا تَعْلَمُ مَتى یَفْجَأُکَ، یَنْبَغى اَنْ تَسْتَعِدَّ لَهُ قَبْلَ اَنْ یَغْشاکَ.
[میزان الحکمه، ج 9، ص 248.] امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: چیزى را که نمى دانى کىْ ناگهانى سراغت مى آید (یعنى مرگ)، سزاوار است پیش از آنکه تو را فرا گیرد، براى روبه رو شدن با آن آماده شوى.
3. پاداشهاى پس‌ از مرگ
قالَ الصّادِقُ علیه السلام:
لَیْسَ یَتْبَعُ الرَّجُلَ بَعْدَ مَوْتِهِ مِنَ الأَجْرِ اِلاّ ثَلاثُ خِصالٍ: صَدَقهٌ اَجْراها فى حَیاتِهِ فَهِىَ تَجْرى بَعْدَ مَوْتِهِ، و سُنَّهُ هُدىً سَنَّـها فَهِىَ یُعْمَلُ بِها بَعْـدَ مَوْتِهِ، اَوْ وَلَـدٌ صـالِحٌ یَـدْعُـولَـهُ.
[وسائل الشیعه، ج 12، ص 292.] امام صادق علیه السلام فرمود: پس از مرگ انسان، جز از ناحیه سه خصلت، پاداشى به او نمى رسد: صدقه اى که در حال حیاتش جارى ساخته و پس از مرگش هم جریان مى یابد، سنّت و روش هدایتى که بنیان گذاشته و پس از مرگ هم به آن عمل مى شود، و فرزند شایسته اى که براى او دعا مى کند.
4. عـاقبت بخـیرى
قالَ رَسُولُ اللّه صلی الله علیه و آله:
مَن خُتِمَ لَهُ بِلا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ دَخَلَ الْجَنَّهَ، وَ مَنْ خُتِمَ لَهُ بِصیامِ یَوْمٍ دَخَلَ الْجَنَّـهَ، وَ مَنْ خُتِمَ لَهُ بِصَدَقَهٍ یُریدُ بِها وَجْهَ اللّهِ دَخـَلَ الجَنـَّهَ.
[وسائل الشیعه، ج 13، ص 358.] پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هرکس که عمرش با «لااله الا اللّه» ختم شود، وارد بهشت مى شود، هرکس که عمرش با یک روز روزه به پایان رسد، به بهشت مى رود، و کسى هم که پایان عمرش با صدقه اى باشد که هدفش از آن، رضاى الهى است، وارد بهشت مى شود.
5. پیش فرستادن نیکى
عَن بعضِ الائمّه علیه السلام قالَ:
اِنَّ اللّهَ تَبارَکَ و تَعالى یَقولُ: اِبْنَ آدَمَ! تَطَوَّلْتُ عَلَیْکَ بِثَلاثَهٍ: سَـتَـرْتُ عَـلیکَ ما لَوْ یَـعْلَمُ بِـهِ اَهْـلُـکَ مـا وارَوْکَ وَ اَوْسَعْتُ عَلیکَ فَاسْتَقْرَضْتُ مِنکَ فَلَمْ تُقَدِّمْ خَیرا، وَ جَعَلْتُ لَکَ النَّظْرَهَ عِنْدَ مَوْتِـکَ فى ثُـلْثِـکَ فَلَمْ تُـقَـدِّمْ خَـیْرا.
[وسائل الشیعه، ج 13، ص 356.] از یکى از امامان روایت است که فرمود: خداوند متعال مى فرماید: اى فرزند آدم! با سه نعمت به تو احسان کردم: چیزهایى را از کارهایت پوشاندم که اگر خانواده ات آنها را مى دانستند، تو را دفن نمى کردند، رزق و روزى تو را توسعه دادم و از تو قرض خواستم و تو کار نیکى پیش نفرستادى، و تو را مهلت دادم که هنگام مرگت در یک سوّم مال خویش وصیت کنى، و تو نیکى و خیرى را پیش نفرستادى.
6. وصیّـتنامه
قال رسولُ اللّه صلی الله علیه و آله:
ما یَنْبَغى لاِءِمْرِءٍ مُسلِمٍ اَنْ یَبیتَ لَـیْلَهً اِلاّ وَ وَصِـیَّـتُهُ تَـحْتَ رَأسِـهِ.
[وسائل الشیعه، ج 13، ص 352.] پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: براى یک مسلمان سزاوار نیست که شبى را بخوابد، مگر آنکه وصیتنامه اش زیر سرش باشد.
7. وصـیّت به ثُـلث
قالَ الصّادقُ علیه السلام:
اِنَّ لِصـاحِـبِ الْمـالِ اَنْ یَعْـمَلَ بِـمـالِهِ ماشـاءَ مـا دامَ حَیّـا، اِنْ شـاءَ وَهَبَهُ، وَ اِنْ شاءَ تَصَـدَّقَ بِهِ وَ اِنْ شاءَ تَرَکَهُ اِلى اَنْ یَأتِیَهُ الْمَـوْتُ، فَـاِنْ اَوْصى بِهِ فَلَیْسَ لَهُ اِلاّ الثُلُثُ، اِلاّ اَنَّ الْفَـضْلَ فى اَنْ لا یُضَـیِّـعَ مَنْ یَـعُـولُهُ وَ لا یَضُـرَّ بِـوَرَثَتِـهِ.
[وسائل الشیعه، ج 13، ص 381.] امام صادق علیه السلام فرمود: شخص پولدار مى تواند تا زنده است، هر نوع تصرّفى در مال خود انجام دهد: اگر بخواهد، آن را مى بخشد و اگر بخواهد، آن را صدقه مى دهد و اگر بخواهد، مى تواند همانطور بگذارد تا مرگش فرا رسد. پس اگر وصیّت کرد (که در راهى خرج شود) جز به اندازه یک سوم حق وصیّت ندارد، الاّ اینکه فضیلت در آن است که حقِ افراد تحت تکفّل خود را ضایع نکند و به ورثه خود زیان نرساند.
8. راز ناخوشایندى مرگ
سُئِلَ الْحَسَنُ علیه السلام:
ما بالُنا نَکْرَهُ الْمَوْتَ وَ لا نُحِبُّهُ؟ فَقال علیه السلام: اِنَّکُمْ اَخْرَبْتُمْ آخِرَتَکُمْ وَ عَمَّرْتُمْ دُنْیاکُم، فَاَنْتُمْ تَکْرَهُونَ النَّقْلَهَ مِنَ الْعُمْرانِ اِلَى الْخَرابِ.
[میزان الحکمه، ج 9، ص 261] از امام حسن مجتبى علیه السلام پرسیدند: چرا از مرگ بدمان مى آید و آن را دوست نداریم؟ فرمود: زیرا شما آخرت خود را خراب کرده و دنیایتان را آباد ساخته اید، از این رو منتقل شدن از محلّ آباد به ویرانه را، دوست ندارید.
9. نیکى، همدم انسان
قالَ رَسُولُ اللّه صلی الله علیه و آله:
یَتْبَعُ الْمَیِّتَ ثَلاثَهٌ: اَهْلُهُ وَ مالُهُ وَ عَمَلُهُ، فَیَرْجِعُ اِثْـنانِ وَ یَبْـقى واحِـدٌ، یَرْجِـعُ اَهْلُهُ وَ مالُهُ وَ یَبْقى عَمَلُهُ.
[کنز العمّال، حدیث 42761] پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: همراه مرده، سه چیز او را همراهى مى کند (تا لب گور). دو تا بر مى گردد و یکى باقى مى ماند. خانواده و مالش برمى گردد ولى عملش با او همراه مى ماند.
10. صــدقه جـاریه
قالَ رسولُ الله صلی الله علیه و آله:
اِذا ماتَ الاِنْسانُ اِنْقَطَعَ عَمَلُهُ اِلاّ مِنْ ثَلاثٍ: صَدَقَهٍ جارِیَهٍ، اَوْ عِلْمٍ یُنْتَفَعُ بِهِ، اَوْ وَلَدٍ صالحٍ یَدْعُو لَهُ.
[نهج الفصاحه، حدیث 239] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: هرگاه انسان بمیرد، عملش هم قطع مى شود، مگر از سه راه: صدقه جاریه، یا عملى که از آن سود مى برند، یا فرزند شایسته اى که براى او دعا مى کند.
11. بهره‌گیرى از مال
قالَ علىٌ علیه السلام:
اِنَّ الْعَبْدَ اِذا ماتَ قالَتِ الْمَلائِکَهُ ماقَدَّمَ؟ وَ قالَ النّاسُ ما اَخَّرَ؟ فَقَدِّمُوا فَضْلاً یَکُنْ لَکُمْ وَ لا تُؤَخِّرُوا کُـلاًّ یَکُنْ عَلَیْکُمْ، فَاِنَّ الْمَحْرُومَ مَنْ حَرُمَ مِنْ خَیْرِ مالِهِ، وَ الْمَغْبُوطَ مَنْ ثَقُلَ بِالصَّدَقاتِ وَ الْخَیْراتِ مَوازینُهُ.
[بحارالانوار، ج 73، ص 88] امام على علیه السلام فرمود: هرگاه بنده اى از دنیا رود، فرشتگان گویند: «چه پیش فرستاده است؟» و مردم گویند: «چه برجا گذاشته است؟» پس مال اضافه خود را (با صدقه) پیش فرستید تا به سود شما شود، و همه را برجاى نگذارید که به زیان شما شود. همانا محروم، کسى است که از خیر دارایى خود محروم شود و مغبوط (که دیگران به حال او غبطه مى خورند) کسى است که وزنه اعمالش با صدقات و خیرات سنگین شود.
12. صدقات پس از مرگ
قال الصّادق علیه السلام:
سِتَّهٌ یَلْحَـقْنَ الْمُـؤمِنَ بَعْدَ وَفاتِهِ: وَلَدٌ یَسْتَغْفِرُ لَهُ، و مُصْحَفٌ یَخْلِفُهُ، وَ غَرْسٌ یَغْرِسُهُ، وَ صَدَقَهُ ماءٍ یُجْریهِ، وَ قَلیبٌ یَحْفِرُهُ وَ سُنَّهٌ یُؤْخَذُ بها مِنْ بَعدِهِ.
[من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 185] امام صادق علیه السلام فرمود: پس از درگذشت مؤمن، شش چیز است که (ثوابش) به او مى پیوندد: ۱ ـ فرزندى که براى او آمرزش مى طلبد، ۲ ـ قرآنى که بر جاى مى گذارد (و آن را مى خوانند)، ۳ ـ نهالى که آن را مى کارد، ۴ ـ صدقه آبى که آن را جارى مى سازد، ۵ ـ چاهى که آن را حفر مى کند ۶ ـ روشى که بنیان مى نهد و پس از او دیگران به آن عمل مى کنند.
13. برکت مـال
قال علىٌّ علیه السلام:
اِنَّما لَکَ مِنْ مالِکَ ما قَدَّمْتَهُ لاِخِرَتِکَ، وَ مـا اَخَّـرْتَـهُ فَـلِلْوارِثِ.
[غرر الحکم] امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: تنها بهره تو از دارایى ات، همان مقدار است که براى آخرت خود پیش فرستاده اى، و آنچه را که تأخیر بیندازى و به جا گذارى، سهم وارث است.
14. در خـدمت خـوبان
قـال الصّـادقُ علیه السلام:
اِعْلَمْ اَنَّهُ مَنْ لَمْ یُنْفِقْ فى طاعَهِ اللّهِ اُبْتُلِىَ بِاَنْ یُنْفِقَ فى مَعْصِیَهِ اللّهِ عَزّوَجَلّ، وَ مَـنْ لَمْ یَـمْشِ فى حاجَـهِ وَلِىِّ اللّهِ اُبْتُلِىَ بِاَنْ یَمْشِىَ فى حاجَهِ عَدُوِّاللّهِ.
[بحار الانوار، ج 96، ص 130] امام صادق علیه السلام فرمود: بدان که هر کس در راه طاعت خدا خرج نکند، به خرج کردن در راه معصیت خدا گرفتار مى شود و هرکس در راه انجام نیاز دوستِ خدا گام برندارد، به تلاش در راه تأمین نیاز دشمن خدا گرفتار مى شود.
15. ره‌توشـه آخرت
قال علىٌّ علیه السلام:
یا اَهْلَ الدِّیارِ الْمُوحِشَهِ وَ الْمَحالِّ المُقْفِرَهِ وَ القُبُورِ المُظْلِمَهِ، یا اَهْلَ التُّرْبَهِ، یا اَهْلَ الْغُربَهِ، یا اَهْلَ الْوَحْدَهِ، یا اَهْلَ الْوَحْشَهِ، اَنْتُمْ لَنا فَرَطٌ سابِقٌ وَ نَحْنُ لَکُمْ تَبَعٌ لاحِقٌ، اَمَّا الدُّورُ فَقَدْ سُکِنَتْ، وَ اَمَّا الأَزْواجُ فَقَدْ نُکِحَتْ، وَ اَمَّا الأموالُ فَقَدْ قُسِّمَتْ، هذا خَبَرُ ما عِنْدَنا، فَما خَبَرُ ما عِندَکُمْ؟ ثُمَّ الْتَفَتَ اِلى اَصْحابِهِ فَقالَ: اَما وَاللّهِ لَوْ اُذِنَ لَهُمْ فِى الکَلامِ، لأَخْبَرُوکُم «اَنَّ خَـیْرَ الـزّادِ التّـقـوى».
[نهج البلاغه، حکمت 125] حضرت على علیه السلام هنگام بازگشت از جنگ صفّین، چون در بیرون کوفه به قبرستان رسید، خطاب به مردگان و اسیرانِ خاک، چنین فرمود: اى ساکنان دیار وحشتناک و جایگاههاى خالى و گورهاى تاریک! اى خاک نشینان غریب! اى اهل تنهایى و وحشت! شما پیشرو ما بودید که جلوتر از ما رفته اید و ما به شما خواهیم پیوست. امّا خانه ها را ساکن شدند، همسران را گرفتند و اموال را تقسیم کردند. این، خبرى است که نزد ماست. پیش شما چه خبر است؟ سپس روى به اصحاب خویش کرد و فرمود: به خدا قسم اگر به آنان اجازه سخن دهند، به شما خبر خواهند داد که «بهترین رهتوشه، تقواست»!
16. خوشحالى براى کار خیر
قال علىٌّ علیه السلام:
اَکْثِرْ سُرُورَکَ عَلى ما قَدَّمْتَ مِنَ الخَیْرِ و حُزْنَکَ عَلى ما فاتَکَ مِنْهُ.
[غرر الحکم، ج 2، ص 592.] امام على علیه السلام فرمود: شادى خود را براى کارهاى نیکى که پیشاپیش (براى آخرت) فرستاده اى زیاد کن و اندوه فراوانت را براى نیکی هایى قرار بده که از دستت رفته است.
آن کسى را بستایید که اندر همه عمر
بهر آسایش مردم قدمى بردارد
نیک مرد آنکه نگردد دل او هرگز شاد
مگر از خاطر کس بار غمى بردارد.
17. تا فرصت باقى اسـت…
قالَ رَسولُ اللّه صلی الله علیه و آله:
اَفْضَلُ الصَّدَقَهِ اَنْ تَصَدَّقَ وَ اَنْتَ صَحیحٌ شَحیحٌ تَأْمَلُ الْعَیْشَ وَ تَخْشَى الْفَقْرَ، وَ لاتُمَهِّلْ حَتّى اِذا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ قُلْتَ: لِفُلانٍ کَذا وَلِفُلانٍ کَذا.
[میزان الحکمه، ج 5، ص 326.] رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بهترین صدقه آن است که در حالى که صحیح و سالم هستى و امید به زندگى دارى و از تنگدستى هـم هـراسان باشى، صدقه بدهى، صدقه را آن قدر به تأخـیر نینداز تا آنـکه جـان به گلوگاه برسـد، آنـگاه بگویى: براى فلانى این قدر بدهید و به فـلانى آن قـدر!
تیره روزان جهان را به چراغى دریاب
تا پس از مرگ، تو را شمع مزارى باشد «صـائـب»
18. بهـترین اندوخـته
قالَ رسولُ اللّه صلی الله علیه و آله:
خَیْرُ مالِ الْمَرْءِ وَ ذَخائِرُهُ الصَّدَقَهُ.
[وسائل الشیعه، ج 6، ص 258] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: بهترین ثروت و اندوخته انسان، «صدقه» است.
19. مال، در خدمت نیکى
قالَ علىٌّ علیه السلام:
مَنْ کانَ لَهُ مالٌ فَلْیَصِلْ بِهِ الْقَرابَهَ وَ لْیُحْسِنِ الضِّیافَهَ وَلْیَفُکَّ بِهِ الْعانى وَالْأسیرَ، فَإنَّ الْفَوْزَ بِهذِهِ الخِصالِ مَکارِمُ الدُّنْیا وَ شَرَفُ الآخِرَهِ.
[مستدرک نهج البلاغه، ص 174.] على علیه السلام فرمود: کسى که مال و ثروتى دارد، با آن به خویشاوندانش نیکى کند و خوب مهمانى کند و بوسیله آن، گرفتار و اسیرى را آزاد سازد، همانا رسیدن به این ویژگیها، بزرگواریهاى دنیا و شرافت آخرت است.
تا توانى به جهان خدمت محتاجان کن
به دمى، یا دِرمى، یا قلمى یا قدمى
20. ورثـه نـاسپاس
قالَ علىٌّ علیه السلام:
اَلا! وَاِنَّ اللِّسانَ الصّالِحَ یَجْعَلُهُ اللّهُ تَعالى لِلْمَرْءِ فىالنّاسِ خَیْرٌ لَهُ مِنَ الْمالِ یُوَرِّثُهُ مَنْ لایَحْمَدُهُ.
[نهج البلاغه«فیض الاسلام»خطبه119.] على علیه السلام فرمود: آگاه باشید! زبان خیر و یاد نیکى که خداوند در میان مردم از کسى برجاى مى گذارد، براى او بهتر از ثروتى است که براى کسى به ارث بگذارد که سپاسگذار او نباشد.
نام نیکى گر بماندزآدمى
بهْ کزو مانَدسراى زرنگار
21. نام نـیک
قالَ علىٌّ علیه السلام:
مَنْ بَذَلَ بِرَّهُ اِشْتَهَرَ ذِکْرُهُ.
[غررالحکم، ج 5، ص 2516] على علیه السلام فرمود: کسى که نیکى خود را به مردم برساند، نام و یادش مشهور گردد.
22. بزرگترین حسـرت
قال علىٌّ علیه السلام:
اِنَّ اَعْظَمَ الْحَسَراتِ یَوْمَ القیامَهِ حَسْرَهُ رَجُلٍ کَسَبَ مالاً فى غَیْرِ طاعَهِ اللّهِ، فَوَرِثَهُ رَجُلٌ فَاَنْفَقَهُ فى طاعَهِ اللّهِ سُبْحانَهُ فَدَخَلَ بِهِ الْجَنَّهَ وَ دَخَلَ الأوَّلُ بِهِ النّارَ.
[نهج البلاغه، فیض الاسلام، حکمت 421.] امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: یقینا بزرگترین حسرتها در روز قیامت، حسرتِ کسى است که در غیر راه خدا ثروتى به دست آورده باشد (و چون از دنیا برود) آن را براى دیگرى به ارث بگذارد و آن وارث، آن را در راه طاعت خداى سبحان خرج کند و از این راه به بهشت برود، ولى آن شخص اوّل، به وسیله همان مال به دوزخ رود.
23. مسـتى ثـروت
قالَ علىٌّ علیه السلام:
اِسْتَعیذُوا بِاللّهِ مِنْ سَکْرَهِ الْغِنى، فَاِنَّ لَهُ سَـکْرَهً بَعـیدَهَ الاْءفاقَـهِ.
[غررالحکم، ج 2ص 662.] امام على علیه السلام فرمود: از مستىِ ثروت، به خداوند پناه ببرید، چرا که براى ثروتمندى، سرمستى یى است که دیر به هوش مى آید.
24. مـال بى بـرکت
قال النّبىُ صلی الله علیه و آله:
مَنْ مَنَعَ مالَهُ مِنَ الأَخْیارِ اِخْتِیارا صَرَفَ اللّهُ مالَهُ اِلَى الأَشْرارِ اِضْطِرارا.
[بحارالأنوار،ج 93، ص 131.] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: کسى که با اختیار، ثروت خود را از خوبان دریغ کند، خداوند به ناچار، مال او را صرف اشرار و بَدان مى کند.
چو سائل از تو به زارى طلب کند چیزى
بده، و گرنه ستمگر به زور بستاند
25. سعادتِ دنیا و آخرت
قال علىٌّ علیه السلام:
اَلنّاسُ فِى الدُّنیا عامِلانِ: عامِلٌ عَمِلَ فِى الدّنیا لِلّدُنْیا، قَدْ شَغَلَتْهُ دُنْیاهُ عَنْ آخِرَتِهِ… فَیُفْنى عُمُرَهُ فى مَنْفَعَهِ غَیْرِهِ، وَعامِلٌ عَمِلَ فِى الدّنیا لِما بَعْدَها فَجائَهُ الَّذى لَهُ مِنَ الدُّنیا بِغَیْرِ عَمَلٍ، فَاَحْرَزَ الْحَظَّیْنِ مَعا وَمَلَکَ الدّارَیْنِ جَمیعا.
[نهج البلاغه (فیض الاسلام) حکمت 261.] امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: مردم در دنیا دو گونه کار مى کنند: یکى آنکه در دنیا براى دنیا کار مى کند و دنیایش او را از آخرتش غافل مى سازد… پس عمر خود را در راه منافع دیگران تباه مى سازد، دیگرى آنکه در دنیا براى پس از دنیا کار مى کند، امّا سهم او از دنیا بدون کار به او مى رسد، این گروه، هر دو بهره را به دست مى آورند وهم دنیا دارند، هم آخرت.
26. راهِ بهـشت
قالَ الصّادقُ علیه السلام:
اِنَّ اللّهَ تَعالى خَلَقَ خَلْقا مِنْ خَلْقِهِ اِنْتَجَبَهُمْ لِقَضاءِ حَوائِجِ فُقَراء شیعَتِنا عَلى ذلِکَ الْجَنَّهُ، فَاِنِ اسْتَطَعْتَ اَنْ تَکُونَ مِنْهُمْ فَکُنْ.
[محجه البیضاء، ج 3، ص 378.] امام صادق علیه السلام فرمود: خداى متعال، گروهى از آفریدگان خود را براى تأمین نیازمندیهاى شیعیان تنگدستِ ما برگزیده است و پاداش آنان براین کار، بهشت است.اگربتوانى از این گروه باشى، باش!
27. آثار صـدقه پنهانى
قالَ الباقُر علیه السلام:
اَلْبِرُّ وَصَدَقَهُ السِّرِ یَنْفِیانِ الْفَقْرَ وَ یَزیدانِ فِى الْعُمْرِ وَ یَدْفَعانِ سَبْعینَ میتَهَ سُوءٍ.
[بحارالانوار، ج 71، ص 81.] امام باقر علیه السلام فرمود: نیکوکارى و صدقه پنهانى، فقر را مى زدایند و عمر را مى افزایند و هفتاد نوع مردنِ بد را از انسان دور مى کنند.
28. آرزوهاى بر باد رفته
قالَ علىٌّ علیه السلام:
اَما رَأَیْتُمُ الَّذینَ یَأْمَلُونَ بَعیدا وَ یَبْنُونَ مَشیدا وَ یَجْمَعُونَ کثیرا کَیْفَ اَصْبَحَتْ بُیُوتُهُمْ قُبُورا وَ ماجَمَعُوا بُورا وَ صارَتْ اَمْوالُهُمْ لِلْوارِثینَ وَ اَزْواجُهُمْ لِقَوْمٍ آخَرینَ…؟
[نهج البلاغه (فیض الأسلام) خطبه 132.] على علیه السلام فرمود: آیا ندیدید کسانى را که آروزهاى دور و دراز داشتند و بناهاى محکم و استوار ساختند و اموال بسیار اندوختند، چگونه خانه هایشان گور شد و آنچه جمع کرده بودند، تباه گشت، اموالشان به وارثان رسید و همسرانشان به دیگران؟!
29. امروز به فکر فردا
قالَ علىٌّ علیه السلام:
فَدَعِ الاِرافَ مُقْتَصِدا وَاذْکُرْ فِى الْیَوْمِ غَدا وَاَمْسِکْ مِنَ الْمالِ بِقَدْرِ ضَرُورَتِکَ وَقَدِّمِ الْفَضْلَ لِیَوْمِ حاجَتِکَ.
[نهج البلاغه (فیض الأسلام)نامه 21.] على علیه السلام در نامه اى که به زیاد بن ابیه، جانشین والى بصره نوشت، فرمود: از روى میانه روى و اعتدال، اسراف را رها کن و امروز به یاد فردا باش، از ثروت به اندازه ضرورت نگهدار و بیش از آن را براى روز نیاز خود (در قیامت) پیش بفرست.
30. بهـترین مـیراث
عَنِ الصّادِقِ علیه السلام:
خَیْرُ ما یُخْلِفُهُ الرَّجُلُ بَعْدَهُ ثَلاثَهٌ: وَلَدٌ بارٌّ یَسْتَغْفِرُلَهُ، وَسُنَّهُ خَیْرٍ یُقْتَدى بِهِ فیها، وَصَدَقَهٌ تَجْرى مِنْ بَعْدِهِ.
[وسائل الشیعه، ج 13، ص 294.] امام صادق علیه السلام فرمود: بهترین چیزى که انسان براى بعد از خودش بر جاى مى گذارد، سه چیز است:
۱ ـ فرزند نیکوکارى که براى او آمرزش مى طلبد،
۲ ـ سنّت نیکى که به آن اقتدا مى کنند.
۳ ـ صدقه جاریه اى که پس از او هم ادامه یابد.
31. راه دراز آخـرت
قالَ علىٌّ علیه السلام فى وَصِیَّتِهِ لاِبْنِهِ الحَسَنِ علیه السلام:
وَاعْلَمْ اَنَّ اَمامَکَ طَریقا ذا مَسافَهٍ بَعیدَهٍ وَ مَشَقَّهٍ شَدیدَهٍ… وَ اِذا وَجَدْتَ مِنْ اَهْلِ الْفاقَهِ مَنْ یَحْمِلُ لَکَ زادَک اِلى یَوْمِ القِیامَهِ فَیُوافیکَ بِهِ غَدا حَیْثُ تَحْتاجُ اِلَیْهِ فَاْغْتَنِمْهُ وَ حَمِّلْهُ اِیّاهُ وَ اَکْثِرْ مِنْ تَزْویدِهِ وَ اَنْتَ قادِرٌ عَلَیهِ، فَلَعَلَّکَ تَطْلُبُهُ قَلاتَجِدُهُ…
[نهج البلاغه (فیض الاسلام) نامه 31.] على علیه السلام در وصیت خویش به فرزندش امام حسن مجتبى علیه السلام فرمود: بدان که پیش روى تو راهى است همراه با مسافت دور و سختیهاى جانگاه… و هرگاه از نیازمندان کسى را یافتى که ره توشه تو را به سوى آخرت بر دوش کشد و فرداى قیامت که به آن نیاز دارى به تو تحویل دهد، پس آن را غنیمت شمار و بارت را بر دوش او بگذار، و تا مى توانى، توشه او را افزون کن، شاید که او را بجویى و دیگر نیابى!…
اى رهروى که خیر به مردم رسانده اى
آسوده رو، که بار تو بر دوش سائل است «صائب»
32. الگوى نیـکوکارى
قال علىٌّ علیه السلام:
لَمْ یَمُتْ مَنْ تَرَکَ اَفْعالاً یُقْتَدى بِهِ مِنَ الْخَیْرِ.
[کنزالفوائد، ج 1، ص 349.] على علیه السلام فرمود: کسى که کارهاى شایسته اى از خود به یادگار گذارد که دیگران از او پیروى کنند، هرگز نمرده است (بلکه زنده جاوید است)
سعدیا مرد نکونام نمیرد هرگز
مرده آنست که نامش به نکویى نبرند
33. دنیا براى آخـرت
قال علىٌّ علیه السلام:
اِنَّما لَکَ مِنْ دُنیاکَ مَا اَصْلَحْتَ بِهِ مَثْواکَ.
[بحار الانوار، ج 93، ص 133.] على علیه السلام فرمود: بهره تو از دارایى و دنیاى تو، همان اندازه است که با آن، خانه آخرتت را آباد کرده اى.
برگ عیشى به گور خویش فرست
کس نیارد زپس، تو پیش فرست
34. ثروت مـاندگار و فانى
قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:
یَقُولُ اْبنُ آدَمَ: مالى، مالى، هَلْ لَکَ مِنْ مالِکَ اِلاّ ما تَصَدَّقْتَ فَأَبْقَیْتَ، اَوْ اَکَلْتَ فَأَفْنَیْتَ، اَوْ لَبِسْتَ فَأَبْلَیْتَ؟
[میزان الحکمه، ج 9، ص 301.] پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: آدمیزاده پیوسته مى گوید: مالَم، مالَم! آیا بهره تو از مالت جز چیزى است که آن را صدقه داده اى و باقى ساخته اى، یا خورده اى و فانى کرده اى، یا پوشیده اى و پوسانده اى؟
35. آسـودگان قـیامت
عَنِ الرِّضا علیه السلام:
اِنَّ لِلّهِ عِبادا فىِ الأَرْضِ یَسْعَوْنَ فى حَوائِجِ النّاسِ هُمُ الاْمِنُونَ یَوْمَ الْقِیامَهِ وَ مَنْ اَدْخَلَ عَلى مُؤْمِنٍ سُرُورا فَرَّحَ اللّهُ قَلْبَهُ یَوْمَ القیامَهِ.
[اصول کافى، ج 2، ص 197.] معمّر بن خلاّد گوید: شنیدم که حضرت رضا علیه السلام مى فرمود: همانا خداوند را در روى زمین بندگانى است که در راه نیازهاى مردم مى کوشند، آنان در روز قیامت، ایمن و آسوده اند و هر کس که بر دل مؤمنى شادمانى وارد کند، خداوند در روز قیامت، قلبش را شاد مى سازد.
36. منّت، آفتِ احسان
قالَ عَلىٌّ علیه السلام:
یا اَهْلَ الْمَعْرُوفِ وَ الإحْسانِ! لاتَمـُنـُّوا بِاِحـْسانِکـُمْ، فَاِنَّ الاْءحْسانَ وَ الْمَعْرُوفَ یُبْطِلُهُ قَبیحُ الإمْتِنانِ.
[غرر الحکم، ج 6، ص 3119.] حضرت على علیه السلام فرمود: اى نیکوکاران! احسان و نیکى خود را به منّت، آلوده نکنید، یقینا منّت گذاشتن زشت و ناپسند، کار نیک و احسان را از بین مى برد.
37. دنیا، خرج آخرت
قالَ علىٌّ علیه السلام:
لَیْسَ لِأَحَدٍ مِنْ دُنیاهُ اِلاّ ما اَنْفَقَهُ عَلى اُخْراهُ.
[غررالحکم، ج 5، ص 87.] حضرت على علیه السلام فرمود: هیچ کس را بهره اى از دنیایش نیست، جز همان مقدار که آن را خرج آخرتش مى کند.
خیرى کن اى فلان و غنیمت شمار عمر
زان پیشتر که بانگ برآید، فلان نماند!
«سعدى»
38. نتیجه بخل در راه خیر
عَنِ الکاظِمِ علیه السلام:
اِیّاکَ اَنْ تَمْنَعَ فى طاعَهِ اللّهِ فَتُنْفِقَ مِثْلَیْهِ فى مَعْصِیَهِ اللّهِ.
[بحارالانوار، ج 75، ص 320.] امام موسى بن جعفر علیه السلام فرمود: مبادا از خرج کردن در راه طاعت خدا دریغ کنى، که ناچارشوى دو برابر آن را در راه نافرمانى خدا خرج کنى!
39. توفیق نیکوکارى
قال الصّادقُ علیه السلام:
لَیْسَ کُلُّ مَنْ یُحِبُّ اَنْ یَصْنَعَ الْمَعْرُوفَ اِلَى النّاسِ یَصْنَعُهُ وَ لَیْسَ کُلُّ مَنْ یَرْغَبُ فیهِ یَقْدِرُ عَلَیهِ وَ لا کُلُّ مَنْ یَقْدِرُ عَلَیْهِ یُؤْذَنُ لَهُ فیهِ، فَاِذَا اْجَتَمَعَتِ الرَّغْبَهُ وَ الْقُدْرَهُ وَ الاِءذْنُ فَهُنالِکَ تَمَّتِ السَّعادَهُ لِلطّالِبِ وَ الْمَطْلُوبِ اِلَیْهِ.
[بحارالأنوار، ج 71، ص 414.] امام صادق علیه السلام فرمود: چنان نیست که هر کس دوست داشته باشد به مردم نیکى کند، آن را انجام دهد! و چنان نیست که هر کس علاقه مند به کار خیر باشد، توانایى آن را داشته باشد و چنان هم نیست که هر کس قدرت بر نیکى به مردم داشته باشد، به او اذن نیکوکارى داده شود! پس هرگاه که «خواستن» و «توانستن» و «اجازه» (از سوى خدا) جمع شود، در آن صورت است که براى طالب و مطلوب، سعادت فراهم مى آید.
40. وصىّ خود باش
قال علىٌّ علیه السلام:
یَا ابْنَ آدَمَ! کُنْ وَصِىَّ نَفْسِکَ وَاعْمَلْ فى مالِکَ ما تُؤْثِرُ اَنْ یُعْمَلَ فیهِ مِنْ بَعْدِکَ.
[نهج البلاغه (فیض الاسلام)، حکمت 246.] على علیه السلام فرمود: اى فرزند آدم! خودت وصىّ خود باش و درباره دارایى خود، آنگونه عمل کن که مى خواهى پس از تو با آن، آنگونه عمل کنند.
بخور، ببخش که دنیا به هیچ کار نیاید
جز آنکه پیش فرستى به روز بازپسین را
«سعدى»
منبع : چهل حدیث «صدقه جاریه»، محمود شریفی‏.