نویسنده: پروفسور محمد حسین سلطان زاده

تا یک سالگی در هر بار تغذیه شیرخوار با غذای کمکی، اول شیر مادر بدهید.
غذای جدید را از مقدار کم شروع و به تدریج متناسب با اشتهای شیرخوار بیشتر کنید. یادآوری می شود در سال اول غذای اصلی، شیر مادر است و هنگام یک سالگی تقریبا نصف انرژی کودک از طریق شیر مادر و نصف دیگر با غذا تامین می شود.
از یک نوع غذای ساده شروع کنید، و به تدریج تنوع غذایی را بیشتر کنید. از مواد غذایی تازه برای تهیه غذا استفاده کنید.
غذای باقی مانده را قبل از مصرف دوباره کاملا داغ کنید. غذا را بیش از یک بار گرم نکنید.
بعد از یک سالگی مقدار کمی نمک به غذای شیرخوار اضافه کنید.
حتما نمک یددار مصرف کنید.
بسته به تمایل کودک از چاشنی هایی مثل آب نارنج، لیموترش یا ماست برای بهبود طعم غذا استفاده کنید.
سبزی را قبل از مصرف کاملا بشویید و بلافاصله پس از خرد کردن آن را به غذا اضافه کنید. چنانچه این فاصله زمانی طولانی شود ارزش غذایی آن کم می شود.
پخت طولانی مدت سبزی ها نیز ارزش غذایی آنها را کم می کند.
مصرف حتی مقدار کمی گوشت، ارزش غذایی را افزایش می دهد. بدین منظور هر نوع گوشت مانند گوسفند، گوساله، مرغ و ماهی که در دسترس دارید، مصرف کنید.
قبل از طبخ گوشت آنرا ابتدا به قطعات کوچکی تقسیم کنید تا کاملا پخته و نرم شود، از گوشت چرخ کرده هم می توان استفاده کرد.
در دستور غذاهای کودک کره در انتهای طبخ اضافه شده است ولی در صورت تمایل می توان ابتدای طبخ هم اضافه کرد.
در دستور تهیه بعضی غذاها مقداری کره برای هنگام طبخ به کار می رود و مقداری نیز موقع مصرف اضافه شود.
چنانچه کره در دسترس ندارید از روغن استفاده کنید، در این صورت 1 قاشق مرباخوری روغن جامد یا 1 قاشق غذاخوری مایع بریزید.
مصرف روغن مایع بهتر از جامد است.
در مورد کودکانی که روند رشدشان خیلی بیشتر از طبیعی است، مقدار مصرف کره را کمتر کنید و بر عکس اگر کودک تاخیر رشد دارد کمی بیشتر کره بریزید.
در صورت ابتلای کودک به یبوست، 2 عدد آلو را شسته و به سوپ اضافه کنید. و قبل از کشیدن غذا، هسته های آنرا بگیرید.

عوامل خطر در دوران تغذیه تکمیلی

کودک بعد از 6 ماهگی وارد مرحله جدیدی از زندگی می شود. در این زمان شیر مادر به تنهایی نمی تواند نیازهای بدن و سلول های در حال رشد او را تامین کند و او باید بخشی از نیازهای خود را از غذاهایی بگیرد که توسط مادر یا فرد مراقبت کننده تهیه می شود. چگونگی تهیه غذای کمکی، رعایت بهداشت در تهیه و نگهداری آن و زمان شروع کردن غذا همگی می توانند در روند تغذیه و رشد کودک موثر باشند. در این دوران اغلب کودکان کشور به دلایل مختلفی که اکثر آنها به راحتی قابل پیشگیری هستند. دچار کم وزنی و افت رشد می شوند. مهمترین عواملی که می تواند سلامت کودک را در معرض خطر قرار می دهد عبارتند از:
1- شیردهی ناکافی
2- شروع غذای کمکی زودتر از پایان شش ماهگی
3- شروع غذای کمکی دیرتر از پایان شش ماهگی
4- تغذیه کودک با غذاهای رقیق یا شکم پر کن
5- روش های نادرست غذادادن به کودک
6- رعایت نکردن اصول بهداشت غذای کودک

1. شیردهی ناکافی

همزمان با شروع غذای کمکی نباید تعداد دفعات شیردهی کاهش یابد زیرا هنوز غذای اصلی کودک شیر مادر است و باید تغذیه با شیر مادر بر حسب میل کودک و به دفعات ادامه یابد. هر چه تعداد دفعات شیردهی کم شود، میزان تولید شیر مادر کاهش می یابد و همین مسئله ممکن است کودک را مبتلا به افت رشد و سوء تغذیه کند.

2. شروع غذای کمکی زودتر از پایان شش ماهگی

غذای کمکی باید بعد از پایان شش ماهگی شروع شود.
خطر ابتلای کودک به اسهال بیشتر می شود. زیرا هنوز دستگاه گوارش کودک توانایی پذیرش غذا را ندارد و نمی تواند آنها را هضم و جذب کند.
خطر بروز حساسیت بیشتر می شود و ممکن است این اثر در سال های بعدی عمر بروز کند.
تمایل شیرخوار برای خوردن شیر مادر کمتر می شود. این مسئله باعث کم شدن ترشح شیر مادر می شود و در نتیجه کند شدن رشد کودک می گردد.

3. شروع غذای کمکی دیرتر از پایان شش ماهگی

بعد از پایان شش ماهگی باید غذای کمکی به شیرخوار داده شود، چون نیازهای غذایی کودک در این سن تنها با شیر مادر تامین نمی گردد.
رشد کودک کند می شود و ادامه این وضعیت او را برای ابتلا به سوء تغذیه مستعد می کند. پذیرش کودک را برای خوردن غذاهای جدید کم می کند و ممکن است حتی تا یک سالگی کودک به خوردن غذاهای جامد علاقه ای نشان ندهد.

4. تغذیه کودک با غذاهای رقیق یا شکم پُرکن

نباید معده کودک را با غذاهای رقیق یا پر حجم پر کرد زیرا:
حجم معده کودک کوچک است و کودک احساس سیری می کند در حالی که مواد مغذی مورد نیاز سلول های خود را دریافت نکرده است یعنی سلول های او گرسنه هستند.
غذاهای رقیق، نیاز غذایی کودک را تامین نمی کنند.
به دلیل پر شدن معده، تمایل او برای شیر مادر کم می شود.
و در نهایت رشد کودک کند می شود.

5. روش های نادرست غذا دادن به کودک

گرچه توصیه می شود غذا را طوری به کودک بدهید که در او میل به خوردن بیشتر شود، ولی این به آن مفهوم نیست که برای خوردن غذا به کودک التماس کنید یا رفتاری داشته باشید که کودک احساس کند غذا را به خاطر مادر می خورد. دادن جایزه برای غذا خوردن ممکن است یک یا دو وعده موثر باشد ولی در دراز مدت هم برای کودک و هم برای مادر عذاب آور خواهد شد.

6. رعایت نکردن اصول بهداشت غذای کودک

اصول بهداشتی برای تهیه غذای کودک در تمام مراحل آماده سازی غذا باید رعایت شود. زیرا دستگاه گوارش کودک حساس است و در صورت مصرف غذای آلوده یا استفاده از ظرف آلوده به اسهال مبتلا خواهد شد. توصیه های زیر را برای تهیه غذای کودک مد نظر قرار دهید:
قبل و بعد از غذا دست های خود را بشویید.
غذاها را خوب بپزید.
غذای کودک را تازه تهیه کنید.
غذاهای پخته را در ظرف درب دار و در یخچال نگهداری کنید.
غذای باقی مانده را قبل از مصرف کاملا حرارت دهید.
محل تهیه و پخت غذا را تمیز نگه دارید.
غذاها را از دسترس حشرات و جوندگان دور نگه دارید.
برای نوشیدن و تهیه غذا از آب پاکیزه استفاده کنید.
مواد غذایی پاستوریزه (شیر، ماست، پنیر، کشک و بستنی) مصرف کنید.
منبع: ماهنامه آموزشی کودک شماره 50