حبوبات را باید بهترین گروه مواد غذایی دانست که می‌توانند جایگزین مناسبی برای گوشت‌ها باشند چرا که سرشار از انواع ویتامین‌ها و پروتئین های گیاهی و مواد معدنی و املاح مورد نیاز بدن است.
نخود
حبوبات به خصوص نخود یکی از بهترین منابع تغذیه انسان است و در طب سنتی آن‌قدر که بر مصرف نخود تاکید شده درباره هیچ یک از حبوبات تاکید نشده است. اما متأسفانه با این که نخود یک ماده غذایی بسیار مفید و پرانرژی است از سفره ایرانیان در حال حذف شدن بوده و شاهد استفاده کمتر آن در رژیم غذایی مردم هستیم.نخود تقویت‌کننده قلب بوده و در رفع یبوست‌های حاد و مزمن موثر است همچنین عضلات اسکلتی را تقویت می‌کند و به همین دلیل مصرف آن به ورزشکاران توصیه می‌شود.
در کتاب عیون اخبار الرضا (ع) با سه سند به نقل از امام رضا (ع) از پدرانش آمده که رسول خدا (ص) فرمود: بر شما باد خوردن نخود و عدس، زیرا مبارک و مقدس است و باعث رقت قلب و زیاد شدن اشک می‌شود. (1).
از نگاه طب سنتی نخود برای درمان پوکی استخوان به دلیل منابع غنی کلسیم بسیار سودمند است و در دوران رشد استخوان‌ها و دندان‌ها مصرف آن توصیه می‌شود. همچنین این ماده غذایی چنانچه با عسل ترکیب شود و به صورت یک پماد درست شود به عنوان التیام دهنده زخم‌ها مفید خواهد بود.
امام رضا (ع) در پاسخ به پرسش یکی از یارانش در مورد بهک(لک و پیس) می‌فرماید: ماش تازه را در هنگام خاص خودش فراهم کن و آن را با برگش بکوب و آب آن را بگیر و ناشتا بخور و بر روی محل بهک نیز بمال
امام رضا علیه‌السلام می‌فرماید: اَلْحِمَّصُ جَیِّدٌ لِوَجَعِ الظَّهْرِ؛ نخود برای کمردرد مفید است. (2)
أحمد بن محمّد بن أبی نصر هم از امام رضا علیه‌السلام چنین نقل می‌کند که فرمود: الحِمَّصُ جَیِّدٌ لِوَجَعِ الظَّهرِ. وکانَ یَدعو بِهِ قَبلَ الطَّعامِ وبَعدَهُ؛ نخود، برای کمردرد، سودمند است» . [درباره ایشان (امام رضا علیه‌السلام) نیز نقل کرده است که] او پیش و پس از غذا، آن را می‌طلبید. (3)
نخود با طبیعت گرم و خشک، مقوی ریه، ملیّن، خون‌ساز، مغذی، چاق‌کننده و اشتهاآور است. خوردن آب نخود پخته توأم با نمک، مُدر و درمان‌کننده سینه‌درد، گرفتگی صدا و التیام دهنده سرفه است. از این رو امام رضا علیه‌السلام مصرف گوشت با حبوبات را توصیه کرده‌اند. (4)
نادر، خادم امام رضا (ع) هم نقل می‌کند که: کانَ أبوالحسن علیه‌السلام یَأکُلُ الحِمَّصَ المَطبوخَ قَبلَ الطَّعامِ وبَعدَهُ. امام رضا علیه‌السلام پیش و پس از غذا نخود پخته می‌خورد. (5)
ماش
ماش را باید یکی از حبوبات مفید و غنی دانست که علی‌رغم داشتن خواص فراوان برای درمان بیماری‌های مختلف، در حال فراموش شدن است.
در میان حبوبات ماش را لطیف‌تر از عدس دانسته و نفخ آن را کمتر از باقلا می‌دانند. ایرانیان قدیم ماش را مچ می‌گفتند و زمانی که به زبان عربی وارد شد ماش نام گرفت. در توصیه‌های پزشکی اسلامی آمده است که اگر ماش را با پوست بپزید و بخورید، برای درمان اسهال مفید است، ولی برای لینت مزاج دانه‌های پوست‌کنده‌ی آن را باید مصرف کرد.
ضمن آنکه مصرف آش ماش سردردهای شدید و آبریزش بینی ناشی از سرماخوردگی را درمان می‌کند و سرفه و تب را تسکین می‌بخشد و ضماد ماش پخته با سرکه برای درمان اگزما و امراض جلدی مفید است.
از نظر امام رضا علیه‌السلام استفاده از برخی خوراکی‌ها باعث ایجاد لک‌های پوستی می‌شود. از جمله اینکه امام رضا (ع) می‌فرماید: خوردن همیشگی تخم‌مرغ، سبب پیدایش کَک مَک در صورت می‌شود. امام رضا (ع) ماش را درمان لک‌های پوستی می‌داند. یکی از اصحاب حضرت رضا (ع) درباره لکه‌های بدن پرسید؟ فرمود: ماش را بپز و بخور و خوراک خود قرار ده، چنین کرد و شفا یافت. (6)
مطابق طب سنتی، دانه ماش دارای مواد غذایی کافی و با طبیعت سرد است. در هنگام مصرف و پختن دانه ماش بهتر است مقداری نمک در آب جوشانده آن افزوده شود و یا قبلاً به مدت بیست و چهار ساعت، آن را در آب سرد خیس نمایند. دانش امروزی ثابت کرده که دانـه ماش علاوه بر آنکه در درمان آبله و سرخک و بیماری‌های نظیر آن تأثیر زیاد دارد، ضماد آرد آن برای رفع التهابات سطحی بدن به خصوص لک و پیسی بکار می‌رود.
در همین زمینه امام رضا (ع) در پاسخ به پرسش یکی از یارانش در مورد بهک(لک و پیس) می‌فرماید: ماش تازه را در هنگام خاص خودش فراهم کن و آن را با برگش بکوب و آب آن را بگیر و ناشتا بخور و بر روی محل بهک نیز بمال. (7)
عدس
عدس یکی از گیاهانی است که نامش در قرآن به نیکی یاد شده و کارشناسان هم آن را برای درمان برخی ناراحتی‌ها مثل ناراحتی معده و گرفتگی صدا و سرفه و … مفید دانسته‌اند. در گنجینه احادیث پزشکی ائمه اطهار (ع) هم از عدس به نیکی یاد شده است.
امام رضا (علیه‌السلام) هم به نقل از پدرانش از رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله و سلم) فرمود: «علیکم بالعدس، فأنه مُبارک، مقدس، یَرِق القلب و یکثر الدمعه و قد مبارک فیه سبعون نبیاً اخرهم عیسی بن مریم»؛ بر شما باد عدس، زیرا که مبارک و مقدس است، دل را نرم و اشک چشم را زیاد می‌نماید، هفتاد پیغمبر او را مبارک گردانیده‌اند که آخر آن‌ها عیسی بن مریم است. (8)
کارشناسان عدس را از لحاظ خاصیت با گوشت برابر می‌دانند و آن را تقویت‌کننده معده و حافظه دانسته و جوشانده آن را ضدعفونی‌کننده برشمرده‌اند و معتقدند که عدس پخته با سرکه مقوی معده بوده و آب آن سینه را نرم و سرفه را از بین می‌برد.
امام رضا علیه‌السلام هم درباره خواص درمانی عدس فرمود: اگر بدنت در اثر نوره حمام سوخت، عدس پوست‌کنده را آرد کن و با گلاب و سرکه در آمیز و به محل زخم شده بکش که به اذن خداوند متعال خوب خواهد شد.
و در حدیثی دیگر آمده است که سویق عدس تشنگی را زایل می‌کند و معده را قوت می‌دهد و صفرا را فرو می‌نشاند و معده را پاک می‌کند و هفتاد درد را دواست و هیجان خون و حرارت را برطرف می‌کند. (9)
پی نوشت‌ها:
1. طب ائمه (ع)، ص 90
2. کافی، ج 6، ص 343، ح 4
3. مکارم الأخلاق، جلد 1، صفحه 408
4. طب الرضا – طب و بهداشت از امام رضا (ع) ص 54
5. دانش‌نامه احادیث پزشکی: 1 / 570
6. بحار الأنوار، ج 62، ص 321 / طبّ الإمام الرضا علیه‌السلام، ص 63
7. مکارم الأخلاق / ترجمه میرباقری، ج 1، ص: 355.
8. عیون اخبار، ج 2، ص 41، مکارم، ص 215، صحیفه الرضا ص 25، بحار، ج 62، ص 257
9. مکارم، ص 215
منابع:
قدس آنلاین – حسینعلی پورافضلی
باشگاه خبرنگاران
