نویسنده: جواد باغبانی

مکابیان

قوم یهود که افکار و عقاید خویش را در معرض تهاجم دشمن دید، به رهبری مکابیان به دفاع از مرزهای اعتقادی خود برخاست. خاندان مکابی از متتیای کاهن و پسرانش یوحنا، یهودای مکابی، الیعازار و یوناتان تشکیل شده بود. نام دیگر آنان «حشمونیان» است که از «حشمون» نیای متتیا گرفته شده است. یهودا پسر متتیا به مکابیوس (1) ملقب بود. از آن پس، همه ی دودمان به این لقب خوانده شدند. آنان در برابر حاکمان ستمگر سلوکی که فرهنگ یونانی را ترویج می کردند، ایستادند و مقاومت سرسختانه یهودیان را بین سال های 134 تا 174 ق.م رهبری کردند.

گرایش برخی از یهودیان به فرهنگ بیگانه در عصر مکابیان

بشر پیوسته در صدد غنای فکر و اندیشه خود بوده است. یکی از راه هایی که او برای رسیدن به این هدف پیموده، استفاده از دانش و تجربیات دیگران است. از این روی، طالبان علم و دانش آن را از هر کس باشد، فرا می گیرند. این گونه ارتباط و داد و ستد فرهنگی میان اقوام پدید آمد. این ارتباط به رشد و توسعه فرهنگ ها کمک کرد و انسان ها از دستاوردهای فکری یکدیگر بهره گرفتند.
بنابراین، تأثیر و تأثر فرهنگ ها امری طبیعی است؛ اما میزان آن متفاوت است. گاهی یک فرهنگ چنان فرهنگ جدید را در خود جذب می کند که با آن همسان شده و فرهنگ واحدی پدید می آورد و گاهی یکی از آن دو رنگ می بازد و استقلال خویش را از دست می دهد. یکی از علت های اساسی این رنگ باختگی، بی توجهی به ارزش های فرهنگ خودی است.
زمانی که قوم یهود ارزش های خویش را کوچک شمرد و شیفته افتخارات بیگانگان شد، در پیروی از آداب فرهنگ بیگانه سر از پا نشناخت:
به گونه ای که کاهنان نیز معبد را خوار و سبک می شمردند و شور و شوقی برای خدمت در مذبح نداشتند. آنان از تقدیم قربانی ها غافل می شدند و برای شرکت در بازی های غیر شرعی همچون پرتاب دیسک از یکدیگر پیشی می گرفتند. آنچه را اجدادشان احترام می کردند، کوچک می شمردند، اما مفاخر یونانیان را دوست می داشتند و از آن به بزرگی یاد می کردند.(2)
بدیهی است قومی که به فرهنگ خود بی اعتنایی کند، در حقیقت به توانایی های خویش بی اعتماد شده و برای حل مشکل خود به بیگانه روی آورده است. در عصر مکابیان، آن گاه که از میان سلوکیان آنتیوخوس اپیفانوس (3) به پادشاهی رسید، یهودیان با سختی های فراوانی روبرو شدند، گروهی برای حل مشکلات قوم پیشنهاد می کردند: «بیایید با بت پرستانی که در اطراف ما زندگی می کنند، ارتباط برقرار کنیم. درست از زمانی که روابط با آنان را از دست داده ایم، دچار مشکلاتی شده ایم، نظر شما چیست ؟ مردم این گفتار را پسندیدند. از این روی، برخی برای دریافت اجازه نزد پادشاه رفتند. پادشاه نیز به ایشان اجازه داد که از آداب بیگانگان پیروی کنند».(4)
فردی که برای دریافت اجازه نزد پادشاه رفت، یاسون (5) نام داشت. وی درخواست خود را این گونه بیان کرد: «… پادشاه اجازه دهد تا شهروندان اورشلیم از حقوق و مزایای مردم انطاکیه (6) بهره مند شوند. پادشاه درخواست های او را پذیرفت…».(7) ارتباط با بیگانگان نه تنها از مشکلات یهودیان نکاست، بلکه بر آن افزود.

هدف اصلی ایمان جوانان

حاکمان یونانی بزرگ ترین مانع در نشر فرهنگ خود در میان یهودیان را باورهای دینی قوم یهود می دیدند. آنان دریافته بودند که رمز مقاومت یهودیان، به ویژه جوانان، اعتقادات دینی است. این حاکمان در جست و جوی راهی بودند تا پایه های ایمانی جوانان را سست کنند. از این روی، تصمیم گرفتند نسل جوان را با خود همراه سازند و آنان را با مظاهر دلفریب فرهنگ خویش آشنا کنند. به این منظور، یاسون: «… از پادشاه خواست تا به او اجازه دهد در شهر یک ورزشگاه و یک مرکز کارآموزی جوانان به شیوه ی بت پرستان ایجاد کند… پادشاه در خواست های او را پذیرفت … یاسون شادمان و شتابان ورزشگاهی (8) را نزدیک تپه معبد اورشلیم ساخت. او جوانان را برگزید و با پوشاندن کلاهی (9) آنان را روانه آنجا کرد».(10)
هنگامی که پادشاه دید جوانان یهودی به فرهنگ خود بی اعتماد شده و غیرت دینی خویش را از دست داده اند، فرصت را مناسب یافت:
در این زمان پادشاه آنتیوخوس از همه ی مردم کشورش خواست تا هر یک آداب اجدادی خویش را ترک کنند و همه یکپارچه شوند. تمام بت پرستان خواسته ی پادشاه را پذیرفتند. بسیاری از بنی اسرائیل به بندگی او گردن نهادند و برایت بت ها قربانی کردند و حرمت سبت را شکستند. پادشاه فرستادگانی به اورشلیم و شهرهای یهودا روانه کرد و فرمان داد مردم از آیین بت پرستان پیروی کنند؛ از قربانی سوختنی و تقدیم شراب دوری جویند؛ از گرامی داشت سبت و اعیاد بپرهیزند. همچنین فرمان داد مکان مقدس و مؤمنانِ به آن را آلوده کنند؛ برای بت ها مذبح و معبد بسازند و خوک (11) و حیوانات نجس قربانی کنند؛ پسران را بدون ختنه باقی گذارند و روح پاک شان را با آدابی ناپسند آلوده کنند تا شریعت به فراموشی سپرده و احکام خدا دگرگون شود. هر کس از این فرمان سرپیچی کند، کشته خواهد شد. حکم پادشاه در سراسر قلمرو حکومت جاری گردید و مأمورانی نیز برای اجرای آن گماشته شدند. او فرمان داد تا در همه ی شهرهای یهودا، برای بت قربانی کنند. بسیاری از مردم شریعت مقدس را رها کردند و دستور پادشاه را گردن نهاده، به قوم اسرائیل آزار رساندند و آنان را به سوی پناهگاه ها راندند. در پانزدهمین روز ماه کسلو از سال یکصد و چهل و پنج، (12) پادشاه آنتیوخوس برای بی حرمت ساختن مذبح در آنجا قربانگاهی برای بت (13) ساخت و فرمان داد در شهرهای یهودا نیز قربانگاه هایی برای بت بسازند.(14)
فرهنگ یونانی بر جوانان یهودی چنان تأثیر گذاشت که برخی از یهودیان از شور و شوق هلنیسم در صدد بر می آمدند نشانه ی ختنه را از بدن هایشان بزدایند تا هنگام برهنه شدن در ورزشگاه ها، هیچ گونه انتسابی به سنت بنی اسرائیل نداشته باشند.(15)
آن گاه که تمدن یونان در میان قوم یهود گسترش یافت و تردید و تزلزل در باورهای دینی یهودیان پدید آمد، آنان به احکام شرعی خود بی اعتنا شدند و حتی کاهنان که باید در انجام آداب شرعی پیشگام باشند، معبد و مذبح خود را خوار و سبک شمردند و به شعائر دینی اهمیتی ندادند و فساد و آلودگی عبادتگاه هایشان را فرا گرفت: «در معبد بیگانگان با انجام کارهای نامشروع به هرزگی و خوش گذرانی پرداختند و با زنان بدنام عیش و نوش کردند. مذبح نیز با قربانی های نجس و حرام پر شد»؛ .(16) «از آن پس مردم روبه روی در خانه ها و شاهراه ها بخور می سوزاندند و هر گاه به کتابی از شریعت دست می یافتند، آن را پاره پاره کرده، آتش می زدند».(17) وضعیت قوم یهود چنان شد که: «کسی را یارای انجام مراسم نیاکان و بزرگداشت سبت نبود (18) و هیچ کس نمی توانست خود را یهودی بنامد».(19)

ویژگی ها و امتیازهای نهضت مکابیان

رواج هلنیسم به اندازه ای گسترده بود که گروهی از یهودیان دریافتند اگر سستی کنند، تار و پود حیات معنوی آنان از هم خواهد گسست. از این روی، برای رویارویی با آن، به حرکتی اقدام کردند که به «نهضت مکابیان» مشهور شد. این نهضت از امتیازها و ویژگی هایی برخوردار بود که به برخی از آنها اشاره می کنیم:

1. کار فرهنگی

از آنجا که جهت گیری فرهنگ ها به سوی اندیشه ی بشری است و عقاید و افکار آدمی هدف قرار می گیرد، روش رویارویی با آن نیز شیوه ی خاص خود را دارد. به عبارت دیگر، بهترین رویارویی باید یک حرکت و نهضت فرهنگی باشد.
اندیشمندان یهودی نیز آن گاه که دیدند فرهنگ یونان گسترش می یابد و عقاید یهودیان در معرض آسیب جدی است، به پا خاستند و با تدوین نوشته ها و کتاب های گوناگون از مرزهای دینی و عقیدتی خویش پاسداری کردند. آنان در این راه، از نکات مثبت تمدن یونان نیز بهره جستند و با استفاده از حکمت یونان و اسکندریه کتاب هایی نوشتند.
کتاب طوبیت در این عصر نگارش یافت که نمونه ی خوبی از آموزه های آیین یهود برای قوم بی خانمان و پراکنده ی اسرائیل است. این کتاب داستان پدر و پسری به نام های «طوبیت» و «طوطیا» است که بعد از ویرانی اسرائیل قدیم در سال 722ق.م به نینوا برده شده بودند. در این کتاب، از ایمان، احترام به پدر ومادر، صدقه، دعا و توکل سخن به میان آمده است.
کتاب یهودیت که در زمان مکابیان نهایی شد، داستان زنی یهودی است که با تدبیر، بنی اسرائیل را از نابودی نجات داد.
کتاب حکمت سلیمان نبی برای تقویت ایمان یهودیانی نوشته شد که در اجتماع بت پرستان زندگی می کردند و بیم آن می رفت که فرهنگ توحیدی خود را آرام آرام از دست بدهند.
کتاب منسوب به یشوع بن سیراخ در حدود سال 200 ق.م نوشته شد. او کتاب حکمت خود را به زبان عبری تدوین کرد تا قوم یهود را با شریعت الهی آشنا کند.
کتاب باروک نیمه ی دوم قرن دوم ق.م نهایی شد؛ این کتاب ساکنان اورشلیم را به پایداری در برابر یونانی مآبی فرا می خواند.
رساله ارمیا نیز در همین دوران نوشته شد. در این رساله، ارمیای نبی یهودیان را که در انطاکیه مرکز حکومت سلوکیان به خاطر ایمانشان آزار می دیدند، دلگرمی می دهد و بت پرستی را نکوهش می کند.
کتاب اول مکابیان که سال 100 ق.م تدوین شد، بیانگر تاریخ مبارزات و سرگذشت قوم موحد یهود بین سال های 134 تا 175 ق.م است. در این کتاب، رویارویی متتیای کاهن و فرزندانش با یونانی مآبی بیان شده است.
کتاب دوم مکابیان به مقاومت مؤمنان یهودی در برابر ترویج شعارهای بت پرستی یونانیان در سال های 161تا 178 ق.م اشاره می کند.
این کتاب ها به منظور رویارویی با یونانی مآبی نگاشته شد؛ اما نشانه هایی از حکمت یونانیان در آنها مشاهده می شود.

پی نوشت ها :

1.یعنی چکش به دست.
2.دوم مکابیان 14:4-15.
3.مقصود همان آنتیوخوس چهارم است که بین سال های 175 تا 164ق.م فرمانروایی کرد.
4.اول مکابیان 12:1-14.
5.وی نماینده گروهی بود که اعضای آن طرفدار رواج فرهنگ یونانی در سرزمین یهودا بودند. یاسون تغییر یافته به نام عبری یشوع است. همین تغییر نام گرایش یاسون به فرهنگ یونانی را نشان می دهد.
6.مرکز حکومت سلوکیان در کنار رود ارونتس در جنوب ترکیه امروزی.
7.دوم مکابیان 4: 9-10
8.همگان در این ورزشگاه با بدنی عریان تمرین و ورزش می کردند.
9.مقصود کلاه هِرمِس است.(در نگاره ها هرمس، خدای ورزش، با کلاهی بالدار نمایان می شود.)
10.دوم مکابیان 4: 9-12
11.در شریعت یهود خوک حیوان نجسی است که برای خوراک و قربانی نمی توان از آن استفاده کرد.(ر.ک: لاویان 11 :7-8).
12.برابر با دسامبر 167ق.م.
13.مقصود زئوس خدای یونانیان است.
14.اول مکابیان 1: 43-57.
15.تاریخ تمدن ، ج2، ص 651.
16.دوم مکابیان 6: 4-5.
17.اول مکابیان 1: 58-59.
18.یکی از احکام دهگانه خدا به حضرت موسی علیه السلام گرامی داشت شنبه است (خروج 8:20-11). قوم یهود این روز را گرامی داشته، از کار دست می کشیدند و حتی در برابر تهاجمات نظامی دشمن از خود دفاع نمی کردند.(دوم مکابیان6: 11).
19.دوم مکابیان 6 :6.

منبع: فصلنامه علمی -تخصصی معرفت ادیان شماره 1
ادامه دارد…