آیا در معارف ما به دعا درمانی و اثرات روحی، روانی آن اشاره شده است. اگر اشاره شده، لطفا توضیح دهید دعا درمانی چه نقشی در زندگی ما دارد؟

پاسخ

تعریف دعا و اهمیت آن از نگاه قرآن و روایات
برای واژه «دعا» در لغت معانی گوناگونی ذکر کرده اند که از جمله آنها، معانی زیر است: رغبت و توجه، نام بردن و ندا کردن، فرا خواندن، پرستش، درخواست و …..[1] اما «دعا» در اصطلاح شرع عبارت است از «حاجت خواستن و استمداد جستن از خدای متعال و رغبت یافتن در آنچه که از خیر و سعادت نزد اوست.»[2] به سخن دیگر؛ دعا ارتباط روحی و معنوی، رو آوردن به آفریدگار عالم و اظهار عجز و عبودیت و درخواست نیاز از پیشگاه بی نیاز است.
یکی از بزرگترین امتیازات مکتب اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ بر سایر مکاتب و مذاهب، همین جایگاه ویژه دعا در زندگی شیعیان است. در قرآن مجید و نیز در روایاتی که از پیشگاه راستین اسلام در این باره رسیده، توجه خاصی به موضوع دعا شده است، قرآن مجید با صراحت انسان را به دعا دعوت کرده و وعده اجابت داده است.[3] در سنت نبوی وروایات اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ نیز دعا و نیایش بسیار مورد تأکید و سفارش واقع شده و روایات فراوانی در کتاب های مختلف درباره دعا و امور مربوط به آن، وجود دارد و این به دلیل اهمیتی است که بزرگان اسلام برای دعا قائل بوده اند و نه تنها خود همواره با آن ارتباط و پیوند محکم داشته اند، بلکه دوستان، ارادتمندان و پیروان خویش را نیز به دعا توصیه و سفارش کرده اند.

پیشینه درمانی :
مقصود از دعا درمانی، در این نوشتار استشفاء و درمان به وسیله قرآن، دعا، نذر، توسّل، تربت امام حسین ـ علیه السّلام ـ و ….. می باشد گر چه هدف اصلی از دعا ،عبودیت و یاد خداوند است.
اگر تاریخ حیات افراد بشر مورد بررسی قرار گیرد، معلوم می شود کمتر کسی بوده که با دعا و نیایش با پروردگار جهان، پیوند و ارتباط نداشته باشد. انسان ها در اثر تعلیم و آموزش پیامبران الهی ـ علیهم السّلام ـ از آغاز خلقت با دعا و نیایش و تأثیر آن بر جسم و روان، آشنا بوده و از دعا برای تسکین آلام و درمان بیماری های جسمی و روحی خویش بهره ها برده اند. ما در اینجا از میان نمونه های بسیار، تنها به چند نمونه اشاره می کنیم:
1. بر اساس نظر علما و مفسران بزرگ، حضرت ایّوب ـ علیه السّلام ـ سالها دچار رنج و بیماری گردید و پس از سالها گرفتاری، از خداوند درخواست شفا نمود و خدای متعال دعای او را مستجاب کرد و او را شفا داد.[4] یکی دیگر از پیامبران الهی که با دعا در امر درمان اقدام نمود و به هدفش رسید حضرت زکریاست. او که همسرش عقیم و نازا بود،‌ از خداوند درخواست کرد مشکل نازایی همسرش را برطرف کرده و به او فرزندی عنایت نماید و خداوند دعای او را مستجاب کرد.[5] امامان معصوم شیعه ـ علیهم السّلام ـ نیز در مواردی ضمن همدردی با بیماران، به خواندن دعا جهت درمان توصیه و سفارش کرده اند که دعاهای موجود در این باره شاهد و گواه این مطلب می باشد.
آری دعا و امور معنوی در شفای بیماریها، تأثیر شگرف و مهمی دارد، باور کردن تأثیرات خارق العاده دعا و نقش مهم نیایش با پروردگار در رفع مشکلات روحی و جسمی ـ که برای بعضی از غیر مذهبی ها باور نکردنی و محال است ـ برای کسی که پیوندی محکم با خداوند بزرگ دارد و با دعا و امور معنوی مأنوس، و در مسیر آن گام بر می دارد، در ردیف بدیّهیات و امور بسیار روشن است. بسیاری از مردم اثرات شگفت انگیز دعای خود، ادعیه علما، بزرگان و مردان وارسته را در شفای بیماری های غیر قابل درمان، هم با چشم خود دیده اند و هم از دوستان و عالمان مورد اعتماد شنیده اند.[6]

جایگاه دعا درمانی:
یادآوری این نکته ضروری است که هیچ گاه در اسلام دعا به جای عوامل طبیعی و علل و اسباب به حساب نیامده است، بلکه همراه و در کنار آنها قرار گرفته است. پیامبران الهی و پیشوایان اسلام ـ علیهم السّلام ـ خود بر اساس سنت الهی، در هنگام بیماری، در بیشتر موارد به پزشک مراجعه می کردند.
اگر در اسلام برای دعا دستور اکید داده شده، معنایش این نیست که مثلاً شخص فقیر، کار و زندگی را کنار بگذارد و برود در گوشه مسجد و برای مخارج روزانه خود فقط دعا کند یا اگر کسی بیمار شد بدون مراجعه به پزشک و خوردن دارو،‌ گمان کند که فقط دعا، درد و بیماری او را علاج می کند. این گونه اشتباهات سبب شده که یک سلسله ایرادهای بی جا به مبانی و دستورات اسلام بنمایند.
مراجعه به پزشک در پاره ای از موارد و کار و فعالیت برای تهیه مخارج زندگی، جزو برنامه های قطعی و ضروری اسلام است. بلکه اگر کسی از کار کردن کوتاهی کند و یا آنکه در مورد امراض خطرناک از مراجعه به پزشک خود داری کند، در نظر اسلام گنهکار می باشد.[7] انسان مؤمن، مؤثّر حقیقی را خدا می داند، هر گاه احساس نیاز می کند برای رفع نیاز خود به خدا توجه می کند، ضمن اینکه از اسباب مادّی که در این زمینه قرار داده در حدّ خود استفاده می کند؛ چون خداوند چنین خواسته و مقدّر فرموده است، ولی این اسباب را مستقلّ در تأثیر نمی داند لذا اگر اسباب مادّی نیز فراهم نباشد، مأیوس نمی گردد.[8]

آثار روانی و تربیتی دعا:
شکی نیست که اگر دعا با شرایط و آداب آن انجام بگیرد، مؤثر و نتیجه بخش است. اکنون به واسطه بررسی هایی که به عمل آمده، ثابت شده که ارتباط با خدا، توجه به او و یاری جستن از او، در همه ابعاد زندگی اثر می گذارد و در این دنیای آشفته، بهترین وسیله نیایش توجه به خدا برای پرورش عواطف انسانی و رفع نگرانی ها و دلهره ها ونزدیک شدن انسان ها به یکدیگر و سرانجام، خوشبختی، است.
دکتر الکسیس کارل می گوید:«…. نیایش گاهی آثار شگفت آوری دارد. بیمارانی بودند که تقریباً ناگهانی از بیماریهایی هم چون خوره، سرطان، عفونت کلیه، زخم های مزمن، سل ، بیماری های ریوی و استخوانی شفا یافته اند.»[9] افراد و گروههای مختلفی از محققین در سراسر جهان درباره تأثیر مذهب و محیط های مذهبی و آداب و رسوم دینی در بهبود روانی افراد و بهداشت روانی جامعه و مقاوم کردن افراد در برابر حوادث و وقایع دردناک و ایجاد آرامش به نتایج قابل توجّهی دست یافته اند.[10] به رغم اختلافات روش ها، محیط ها و موضوعات مورد بررسی، تقریباً تمامی این تحقیقات بر این موضوع اتفاق نظر دارند که در محیط های مذهبی و جوامعی که ایمان مذهبی آنها بیشتر است، به طور کلّی از سلامت روانی بیشتری نسبت به دیگران برخوردار هستند.
دعا و نیایش اگر با حضور قلب و توجه کامل، با گریه و تضرّع همراه باشد، آثار بسیار مطلوبی دارد. پس از گریه به انسان یک حالت روحانی و انبساط خاطر خاصی دست می دهد و عقده ها گشوده می شود. پس از گریستن، اعصاب راحت می گردد، اندوه ماتم برطرف می شود و حالت رقّت قلب و صفای باطن به وجود می آید و یاد پروردگار، اندیشه و دل را فرا می گیرد. بر اثر راز و نیاز در پیشگاه پروردگار، آلام و نگرانی ها تسکین می یابد و بر طرف می شود و حوائج انسان روا می گردد و این کمک بزرگی به رفع ناهنجاری های درونی می کند. دعا و توجه به پروردگار، برای انسان یک امر ضروری و از مقتضیات اصلی روان و فطرت اوست.[11]

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. دعا درمانی،‌ مالک محمودی.
2. درمانی معنوی، محمد علی علاقه مند.
3. داروهای معنوی.
4. فصل پنجم و فصل آخر کتاب آئین زندگی نوشته ویل کارنگی.

پی نوشت ها:
[1] . ر.ک: لسان الغیب و مجمع البحرین، مادّه«دعا».
[2] . مصباح المنیر، ص 235.
[3] . مؤمن/ 60، فرقان/ 77، بقره/ 186 و … .
[4] . انبیاء/ 84 و 83.
[5]. مریم/1-10.
[6] . ر.ک: مقدادی، نشان از بی نشانی ها.
[7] . دعا درمانی، ص 24.
[8] . مصباح یزدی، محمد تقی، بر درگاه دوست، نگارش عباس قاسمیان، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) ، 1376، صص 31 ـ 37.
[9] . ر.ک: الکسیس کارل، نیایش، ترجمه علی شریعتی، ص 22.
[10] . امروزه دعا درمانی به عنوان یکی از انواع طب غیر معمول در جهان شناخته شده است.
[11] . ر.ک: مجلّه درس هایی از مکتب اسلام، سال 4، ش 4، ص 33.