بهترین کار در هر مشکل و مسئله‌ای این است که به سؤالات مرتبط با مشکل پاسخ دهیم، به این صورت که در مرحله اول از خود بپرسیم من در چه موقعیتی هستم؛ در مرحله دوم با این موقعیت چگونه باید کنار آیم؟ چگونه مشکل را برطرف کنم و چه طور توانائی‌های (درونی ـ بیرونی) خودم را بسیج کنم تا بهترین استفاده را از زندگی ببرم. حال بحث زیر را در همین راستا پی‌گیر باشید.
ارزیابی اولیه: شما در عقد هستید و با شرائط مذکور در نامه خود مواجه. ناراحتی شما فعلاً این است که من چگونه می‌توانم مهرم را به او زیاد کنم، دوم اینکه چگونه با تحصیلات خودم مواجه شوم و چه‌طور برنامه‌ریزی کنم تا جبران گذشته شود؟[1]
ارزیابی ثانویه: در ارزیابی اولیه شما محور مسأله را مشخص کردید و معین کردید که از چه ناراحتی دارید، این امر یعنی شناخت و شناخت یعنی قدرت. چرا که شما سرمایه مادی و معنوی خودتان را باید در این دو منطقه مهرورزی و تحصیل بسیج کنید و متمرکز نمائید. حال با توجه به مطالب بالا راهکارهایی برای حل این مشکل ارائه می‌دهم.
1. فهرست صفات: کاغذی بردارید و صفات خوبی که از همسرتان دارید را در آن در یک لیست بنویسید. روزی چند مرتبه آنها را مرور کنید؛ توجه به صفات خوب او علاقه شما را به او زیادتر می‌کند.
2. بیان صفات: از صفات خوبی که از شوهرتان فهرست کرده‌اید با دوستان و نزدیکان و حتی گاهی با خودتان سخن بگوئید. ابراز این صفات باعث می‌شود که توجه شما به او بیشتر شود.
3. تغییر صفات: اگر صفت بدی از او سراغ دارید سریع قضاوت نکنید؛ کلی‌نگر باشید، یعنی معدل بگیرید (صفات خوب بر صفات بد) مطمئناً صفات خوب او بر صفات بد می‌چربد؛ حال برای تغییر صفات بد او برنامه‌ریزی کنید. از گفتگو، کتاب خوب، و… کمک بگیرد؛ شما خود می‌توانید نقش مربی‌ای را به عهده بگیرید، مربی‌ای که با رفتار خوب خود بر لوح جان او تک‌تک الفبای خوبی را حک می‌کند و از او یک کتاب مهر و صفا می‌سازد. آری انسان قابل تغییر است به شرطی که ما صحیح با او رفتار کنیم.
4. قضاوت عجولانه: هرگز در مورد کسی که شناخت کافی ندارید حکم صادر نکنید. بهترین راه این است که روابط کلامی خودتان را با او بیشتر کنید، از او بخواهید از زندگی‌‌اش، آینده، گذشته، محل کارش، بیشتر برای شما سخن بگوید. چه بسا خداوند خیری را در این ازدواج برای شما قرار داده باشد که شما بعداً با هیچ چیز دیگر عوض نکنید و غیر از این را نپسندید.
5. جدا کردن مسائل: پدر شما به خاطر اوج عشقش به شما چنین کاری را انجام داده است. هیچ پدری دوست ندارد قطره‌ای اشک به گونه دختر دلبندش ببیند؛ چرا که آن اشک، سنگی است بر شیشه قلب او. اگر از اینکه پدرتان با شما مشورت نکرده ناراضی هستید، عدم رضایت خودتان را به شخص جدید سرایت ندهید یعنی او را جدای از مسایل گذشته (شخصی که دوست داشته‌اید و…) بررسی کنید او هیچ تقصیری ندارد انسانی است که بخاطر حفظ ایمان، عمل به سنت پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ (ازدواج) و تقسیم مهر خود با شریک زندگی به سراغ شما آمده است.
6. خوش‌بینی: در روایت‌های زیادی به ما توصیه شده که از بدبینی نسبت به برادران دینی پرهیز کنید، مگر اینکه واقعاً شخصی بد باشد که او دیگر مؤمن حقیقی نیست.[2]
7. حقوق متقابل: شما با عقد با هم رابطه زناشویی‌ای بسته‌اید و بر همین اساس حقوقی نسبت به همدیگر دارید[3] که سرپیچی از آنها باعث کدر شدن رابطه و مخالف دستور الهی است. شما با انجام این حقوق و از جمله بذل مهر خود نسبت به همسرت در واقع گوش به فرمان حق داده‌اید، پس آئین مهرورزی را بخاطر خدا سرمشق خود قرار دهید.
8. دعا: طبق دستورات دینی ما یکی از وظائف زن و شوهر نسبت به همدیگر دعای برای هم است، از جمله آن دعاها این است از خدا بخواهد که مهر و انس، را در بین آنها زیاد کند. امام باقر ـ علیه‌السلام ـ پس از بیان یک دعا در مورد ازدیاد محبت بین زن و شوهر فرمودند: بدان که الفت از جانب خداست و دشمنی از جانب شیطان.[4] در جایی دیگر فرموده‌اند: از خدا بخواهید که امید شیطان را در به هم زدن این الفت ناامید و مأیوس گرداند.
9. توجه به بیان قرآن:[5] به شوهر خود طبق فرمایش قرآن به عنوان یک کسی نگاه کن که 1) لباس شماست (باعث حفظ شما از آسیب و سبب آرامش و راحتی شماست. 2) مایه آسایش: خداوند فرموده است که من رابطه زناشویی بین شما را قرار دادم تا به واسطه همدیگر تسکین و آرامش یابید. 3. محبت: با ازدواج رابطه عشق و عاشقی و مهر و محبت شما نسبت به هم زیاد می‌شود.
10. دفاع از او: از حالا که پیوند عقد بین شماست و عرفاً و شرعاً همسر شماست، نسبت به او پیش دیگران بدگویی نکن؛ حتی فکرهای بد را نسبت به او از ذهن بیرون کن و اگر کسی از او بدگویی کرد از حریم شوهرتان دفاع کنید؛ چرا که این حرف‌ها باعث می‌شود که ناخودآگاه قلب شما نسبت به مهر او تیره شود. در مقابل شما از مهر خود نسبت به شوهرتان سخن بگوئید و مادرتان را نیز متقاعد کنید که برای زندگی بهتر شما او را به عنوان داماد محبوب خود بپذیرد.
11. افکار مثبت: بک که یک روان‌شناس سرشناس است می‌گوید: ما براساس تفکر خود عمل می‌کنیم به این‌گونه که ما اول نسبت به چیزی فکر می‌کنیم، بعد نسبت به همان فکر احساس مثبت یا منفی پیدا می‌کنیم و سپس طبق آن
احساس (+ یا -) رفتار و عمل می‌کنیم و باز این رفتار ما بر تفسیر و فکر ما از آن موضوع یا شخص اثر می‌گذارد (البته قوی‌تر از مرتبه قبل) بعد احساس مثبت یا منفی شدیدتر و بعد رفتار جدی‌تر و این فرایند همچنان ادامه پیدا می‌کند. پس شما در مورد همسرتان افکار مثبت داشته باشید (باصفا، با مهر، زحمت‌کش و…) این افکار مثبت به شما احساس مثبت و خوبی می‌بخشد و سرانجام باعث می‌شود که شما حتی در عمل و ارتباط با او نیز خوب عمل کنید و از عمل و رفتار خود با او احساس لذت هم داشته باشید.[6]
12. بازتاب مهر: زندگی سرشار از فرازها و نشیب‌هاست. در فرایند زندگی مهر شما خود به خود به همسرتان زیادتر می‌شود. وقتی می‌بینید که او با شادی شما شاد می‌شود و ناراحتی شما او را پژمرده می‌کند، نمی‌توانید نسبت به این مهر خاموش باشید و شما هم عکس‌العمل مهرآمیزتان نسبت به او زیاد می‌شود. در ذیل به برخی از کارهایی اشاره می‌کنم که شما با دیدن عکس‌العمل شوهرتان مواجه می‌شوید، عکس‌العملی که مهر او را به شما برمی‌انگیزد و در مقابل مهر او، محبت شما هم زیادتر می‌شود.[7]
الف: بروز عواطف مثبت در روابط، دوستی‌ها را پدید می‌آورد و بر استحکام و شدت روابط قبلی می‌افزاید (اعلام کلامی و غیر کلامی دوستی).
ب: گشاده‌رویی و لبخند، طبق فرمایش علی ـ علیه‌السلام ـ گشاده‌رویی دوام دوستی و موجب انس دوستان می‌شود.
ج: احترام در رفتار و سخن.
د: قدردانی از زحمات ولو اندک.
هـ : عدم مقایسه او با دیگران (تو این کار را کردی فلانی آن کار را برای همسرش انجام داد…)
و: هدیه؛ هدیه سمبل عاطفه و محبت است. اگرچه اندک باشد در خود معنای دوستی را به همراه دارد.
ز: حمایت عاطفی؛ هنگام مشکلات، ناراحتی‌ها به او دلداری بدهید.
و اما درباره قسمت دوم سؤال: ازدواج یکی از مسایل بسیار مهم زندگی است که ذهن هر جوانی را به خود مشغول می‌کند؛ با شرائطی که شما داشته‌اید این امر طبیعی است؛ شما نسبت به توانایی‌های خود شک نکنید؛ از این به بعد با امید بیشتر درس بخوانید؛ مشکل خود را طبق مطالب اول بحث کاملاً حل کنید تا دغدغه نداشته باشید و در مقابل با شور و حال بیشتری به درس خواندن ادامه دهید.
اهرم‌های عاطفی و شناختی و رفتاری (مثلث موفقیت) را در درس خواندن بکار برید:
1) بعد عاطفی درس خواندن را زیاد کنید. یعنی به مطالبی که می‌خوانید علاقه نشان دهید (کلام خدا ـ گفتار ائمه ـ برطرف‌کننده نیازهای مادی و معنوی) به استاد خودتان ابراز علاقه کنید فراموش نکنید؛ که خداوند جایگاه خاصی برای اهل علم قرار داده و روزیِ آنها را تضمین فرموده‌اند.
2) مطالبی را که می‌خوانید به مطالبی که از قبل می‌دانید پیوند بزنید، سؤال کنید کارایی این بحث کجاست، و بحث قبل چه ارتباطی با این بحث دارد.
3) به تلاش خود بیفزایید، از برنامه‌ریزی برای درس خواندن غفلت نورزید (ساعات خاص) در کنار تلاش خود تفریح، قدم زدن در فضای سبز، آبیاری گل‌ها و… را فراموش نکنید؛ این کار به شما نشاط بیشتری می‌بخشد که با روح و جسم سالم فعالیت خود را دوباره شروع کنید.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. بررسی ابعاد تربیتی و روان‌شناختی دوران عقد، دکتر محسن ایمانی، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان.
2. رساله حقوق امام سجاد ـ علیه‌السلام ـ .
3. آئین مهرورزی، محمدرضا کاشفی، قم دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.
4. رابطه دوستی و محبت، احمد مطهری، دفتر انتشارات اسلامی.
5. مردان مریخی زنان ونوسی، دکتر جان گری، ترجمه لوئیز عندلیب، و….، نشر علم.
پی نوشت ها:
[1] . رویارویی با چالش‌های زندگی و فن‌آوری در سده بیست و یکم، ترجمه علی‌محمد گودرزی، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، ص 17، (تقسیم‌بندی از لازاروس).
[2] . قمی، عباس، خلاصه معراج السعاده، بحث خوش‌بینی (حسن ظن).
[3] . ر.ک: رساله حقوق امام سجاد(ع).
[4] . مجلسی، محمدباقر، حیلهالمتقین، انتشارات فکرآوران، ص 88، فصل 12، آداب ازدواج.
[5] . بقره/187؛ روم/21.
[6] . جزوه استاد دکتر عاطف وحید، درس آزمون‌های فرافکن، مؤسسه پژوهش‌های امام خمینی(ره) قم.
[7] . جمعی از مؤلفان، روان‌شناسی اجتماعی با نگرش به منابع اسلامی، انتشارات سمت، 1382، ص 246ـ242 (اقتباس)
