نویسنده: شهلا چمن دشتی

شرط اصلی سلامت کودکان علاوه بر رفع نیازهای روحی و عاطفی، سلامت جسمی و تندرستی بدن کودک نیز می باشد. هر چند تمامی والدین به خوبی نسبت به این مسئله آگاهی دارند که فراهم نمودن آسایش روحی و جسمی برای کودکان دارای زوایا و جنبه های گوناگونی است اما در این جریان به خوبی نیز مطلع و آگاه می باشند که یکی از کانال های ایجاد سلامت برای کودکان شان تغذیه صحیح و مناسب است. منظور از تغذیه صحیح، غذایی است که مقوی و مغذی بوده و در ضمن رعایت دو اصل یعنی تعادل در استفاده از مواد غذایی و تنوع در مواد مورد استفاده در رژیم غذایی و استفاده از چهار گروه اصلی غذایی در برنامه غذایی کودک است.
در واقع کودکان از 6 ماهگی به بعد شروع به خوردن غذاهای نیمه جامد می نمایند و از یک سالگی به بعد کودکان سر سفره خانواده می نشینند. رعایت اصل یاد شده بسیار ضروری است ولی برای کودکان کافی نیست چرا که حفظ مواد غذایی کودکان در ارزش غذایی آنان بسیار اهمیت دارد. مصرف سبزی هایی که سرخ شده اند و میوه هایی که خیلی خرد شده ارزش غذایی کودک را بسیار کم می نمایند. پس بسیار مهم است که در رژیم غذایی کودکان از 4 گروه غذایی یعنی نان و غلات، میوه و سبزی، شیر و لبنیات و گوشت و حبوبات و تخم مرغ استفاده گردد و ضمن استفاده از این 4 منبع غذایی، طریقه مصرف نیز درست و صحیح باشد. پدران و مادران و در واقع خانواده ای که کودک در آن زندگی می کند الگوی بسیار مهمی برای کودک در استفاده از مواد غذایی و اشتهای او به غذا می باشد. مصرف غذاهای خیلی چرب و سرخ کرده، پر ادویه و چاشنی دار زیاد می تواند ذایقه کودک را به سمت عادت های بد غذایی هدایت نماید. به عنوان مثال اگر چاشنی غذا بسیار ترش باشد. ذایقه کودک را به استفاده از مواد غیر غذایی مانند لواشک و… نیز سوق خواهد داد همچنین استفاده از سس ها و ادویه های گوناگون کودکان مدرسه ای را به سمت غذاهایی به ظاهر جذاب و بو و طعم جالب مانند ساندویچ و فلافل و… سوق داد. اما از آن جا که عادت بدغذایی معمولا در کودکان باعث بروز سوءتغذیه و در گروه های سنی متفاوت باعث بروز چاقی، بالا رفتن فشار خون یا به دلیل مصرف زیاد مواد نگهدارنده بروز بیماری های گوناگون می شود. باید به نوع تغذیه و ایجاد عادت غذایی برای کودکان بسیار توجه داشت. اما این که چگونه باید به کودکان آموزش داده شود تا این عادات بدغذایی را نداشته باشند. 100% الگوی مصرف والدین در خانواده نقش بسیار حیاتی را دارد. عادت های بد غذایی از چه سنی شروع می شود؟
خانواده اولین الگوی غذایی را برای کودک آماده می نماید. از پایان 6 ماهگی شیرخواران علاوه بر شیر مادر باید از تغذیه تکمیلی استفاده نمایند و از همان زمان ذایقه کودک شکل می گیرد. لذا مصرف غذاهای پرنمک، حاوی ادویه، چاشنی، چربی و… می تواند ذایقه کودک را به سمت عادت های بد غذایی هدایت نماید.
در نوجوان و جوانان که ساعاتی از روز را در خارج از منزل و با همسالان خود به سر برده و کم کم استقلال مالی پیدا می کنند و همچنین با توجه به دسترسی آسان و ارزان به انواع غذاهای خیابانی با ظاهر جذاب و بو و طعم جالب آن (به دلیل بالا بودن نمک، ادویه، انواع سس ها و چربی ها) عادت های بد غذایی در این سنین افزایش می یابد.
عادت های بد غذایی سبب بروز چه ناراحتی ها و بیماری ها می شود؟
عادت های بد غذایی معمولا در کودکان موجب بروز سوء تغذیه و در گروه های سنی دیگر باعث بروز چاقی، بالا رفتن فشار خون، قند خون، چربی های خون، نقرس و افزایش میزان ابتلا به انواع سرطان ها (با توجه به مصرف زیاد مواده نگهدارنده و شیمیایی موجود در مواد غذایی نامناسب) می شود.
چگونه باید به کودکان آموزش داده شود که این عادت های بد غذایی را نداشته باشند؟
– الگوی مصرف خانوار باید مناسب باشد.
– از انواع خشکبار (کشمش، توت خشک و…) برگه های سیب، هلو، زردآلو و مغزها (گردو، فندق و…) به جای تنقلات بی ارزش (چیپس، پفک، نوشابه، بستنی های یخی، پاستیل و..) استفاده گردد.
– نوشابه های طبیعی و با ارزش مانند آب میوه های طبیعی، دوغ و… به جای آب میوه های صنعتی و انواع نوشابه های گازدار استفاده گردد.
– از مصرف مواد غذایی فله مانند چیپس و پفک هندی و… خودداری گردد.
– از مصرف انواع تنقلات بی ارزش به عنوان تشویق یا تفریح خودداری گردد.
– بوفه مدارس از جهت عدم فروش اقلام غذایی بی ارزش یا مضر کنترل گردد.
– برنامه توزیع شیر در مدارس حمایت گردد.

توصیه های بهداشتی بر اساس 4 گروه اصلی مواد غذایی:
توصیه های بهداشتی جهت مصرف گروه نان و غلات

1- بهتر است برنج را به صورت کته مصرف کنید و از آبکش نمودن آن پرهیز شود و در صورت تمایل آب خارج شده از آبکشی را در درون انواع سوپ یا خورشت ها استفاده نمایید.
2- بیشتر از نان های حاوی سبوس (مثل نان جو و سنگک) استفاده کنید.
3 – از مصرف نان هایی که در تهیه آنها از جوش شیرین به جای خمیر مایع استفاده می شود خودداری کنید. مصرف این گونه نان ها عوارض متعددی نظیر ناراحتی های گوارشی، کاهش جذب آهن و در نتیجه کم خونی فقر آهن را به همراه دارد.
4- برای کامل کردن پروتئین گروه نانو غلات بهتر است آنها را به صورت مخلوط با حبوبات مصرف کنید(مانند عدس پلو، عدسی با نان و…)
5- هنگام خرید دقت کنید انواع نان ها در مجاورت روزنامه، تخم مرغ و سبزیجات قرار نگیرند.
6- از خرید انواع ماکارونی، رشته آشی و پلویی و آرد به صورت فله جهت مصارف خانگی خودداری شود.

توصیه های بهداشتی جهت مصرف گروه میوه ها و سبزی ها

1- روزانه یک عدد از میوه ها یا یک واحد از انواع سبزی های دارای ویتامین ث را مصرف نمایید. حداقل یک روز در میان یک واحد از میوه ها یا سبزی های غنی از ویتامین آ (طالبی، زردآلو، شلیل، هویج، اسفناج)را مصرف نمایید.
2- برای پختن سبزی ها از آب کم و در حال جوش استفاده کنید و آب حاصل از پختن سبزی ها را در غذا استفاده کنید.
3- هنگام پخت انواع سبزی ها درب ظرف را ببندید.
4- سبزی ها را تازه یا بلافاصله پس از خرد کردن مصرف کنید.
5- پس از جدا کردن پوست میوه ها بلافاصله آنها را مصرف نمایید و از قرار دادن آنها در مجاورت هوا خودداری کنید زیرا خیلی سریع ویتامین های موجود در آن، خصوصا ویتامین c از بین می رود.
6- بهتر است سعی کنید سبزی ها را به صورت خام مصرف کنید، چون در این حالت ویتامین های آن بیشتر حفظ می شود.

توصیه های بهداشتی جهت مصرف گروه شیر و لبنیات

1- در صورت امکان از شیرهای پاستوریزه کم چرب (2/5 درصد یا کمتر) استفاده کنید.
2- در صورت دسترسی نداشتن به شیر پاستوریزه به شیر تازه مقداری آب سالم اضافه کنید و آن را به مدت یک دقیقه بجوشانید (از زمان به جوش آمدن شیر)
3- بهتر است از پنیرهای تهیه شده از شیر پاستوریزه استفاده کنید.
4- پنیر تازه را باید به مدت حداقل 2 ماه در آب نمک نگهداری کنید، سپس مصرف نمایید.
5- بستنی هایی بخورید که از شیر پاستوریزه تهیه شده اند.
6- حتما قبل از مصرف هر نوع کشک مقداری آب به آن اضافه کنید و حداقل 5 تا 10 دقیقه در حال بهم زدن بجوشانید.
7 – از خریداری خامه فله جدا خودداری نمایید و در صورت مصرف خامه پاستوریزه پس از بازکردن در بسته بندی بهتر است زودتر آن را مصرف نمایید.

توصیه های بهداشتی در مصرف گروه گوشت و حبوبات

1- پیش از پختن گوشت قرمز چربی هایی را که به چشم می خورد، جدا کنید.
2- قبل از طبخ گوشت مرغ، پوست آن را جدا کنید (پوست مرغ چربی فراوانی دارد).
3- تا حد امکان از سرخ کردن گوشت خودداری کنید.
4- اگر بخواهید گوشت یخ زده را بپزید، بهتر است 24 ساعت قبل آن را از فریزر خارج و داخل یخچال قرار دهید و سپس مصرف نمایید.
5- بهتر است از گوشت های سفید مانند مرغ و ماهی به جای گوشت قرمز استفاده کنید.
6- کلسترول زرده تخم مرغ زیاد است بهتر است بزرگسالان در هفته بیشتر از 3 عدد تخم مرغ چه تنها و چه در کوکو، املت و… نخورند.
7- مصرف حبوبات به علت دارا بودن فیبر و پروتئین زیاد توصیه می شود.
8- انواع مغزها (گردو، فندق، بادام و پسته) میان وعده های مناسب برای تامین پروتئین، انرژی و برخی از مواد مغذی مانند آهن هستند.
9- بهتر است مغزها را خام بخورید و اگر از نوع بو داده استفاده می کنید نمک آن زیاد نباشد.

توصیه های بهداشتی در مصرف گروه متفرقه

1- بهتر است در مصرف روغن ها، از انواع روغن های مایع با منشا گیاهی استفاده شود.
2- از حرارت دادن زیاد روغن ها خودداری کنید.
3- برای سرخ کردن از روغن مایع مخصوص سرخ کردن استفاده کنید.
4- چربی ها، شیرینی ها و چاشنی ها را کمتر بخورید.
5- مصرف نوشیدنی هایی نظیر: نوشیدنی های گازدار، چای، قهوه، انواع آبمیوه های صنعتی و پودرهای آماده مثل پودر پرتقال و… را محدود کنید و به جای آن از نوشیدنی هایی مثل آب، شیر، آبمیوه تازه و دوغ کم نمک استفاده نمایید.
6- برای رفع تشنگی، نوشیدن آب ساده بر هر آشامیدنی دیگری ترجیح دارد.
7- با وجودی که چیپس از سیب زمینی تهیه می شود ولی به دلیل داشتن چربی و نمک زیاد باید مصرف آن را محدود کرد.
8- مصرف نمک باید کم و از نوع نمک یددار تصفیه شده باشد.

فواید ویتامین «د» در جلوگیری از عوارض استخوانی

شبکه تلویزیونی فاکس نیوز گزارش داد، شکنندگی استخوان مسئله ای نیست که تنها افراد کهنسال با آن مواجه باشند بلکه اکنون پزشکان می گویند کودکان نیز باید فعالیت های بدنی بیشتر داشته و مواد غذایی سالم تری بخورند تا بتوانند بر این نوع مشکلات و عارضه های استخوانی فایق آیند.
ماریا استفانو خبرنگار فاکس نیوز در این باره گزارشی تهیه کرده است. وی در ابتدای گزارش خود خاطرنشان می کند کودکان در مقایسه با گذشته به میزان بیشتری در معرض ابتلا به ببیماری های استخوانی قرار دارند.
یکی از علل ابتلا به ببیماری ها و عوارض استخوانی کمبود ویتامین «D» است.
گزارشگر فاکس نیوز می افزاید: برای آنکه بدن بتواند کلسیم را جذب کند به ویتامین «D» نیاز دارد. کلسیم نیز برای داشتن استخوان های سالم در بدن لازم است. بخش اعظم اسکلت و استخوان بدن انسان در خلال دوران کودکی و نوجوانی شکل می گیرد و این ساختار و اسکلت باید بتواند در تمام طول عمر انسان برایش کارایی داشته باشد.
این گزراشگر می افزاید، اولین مسئله ای که درباره سلامت استخوان و استخوان بندی کودکان مورد توجه قرار می گیرد مسئله تغذیه آنها است. ویتامین«D» نه تنها از طریق تغذیه بلکه از طریق تابش نور خورشید به پوست بدن نیز تامین می شود.
به گفته کارشناسان قرار گرفتن طولانی پوست در معرض تابش نور خورشید می تواند خطرناک باشد و کودکان با چند دقیقه قرار گرفتن در برابر نور خورشید می توانند ویتامین «D» مورد نیازشان را تامین کنند. گزارشگر فاکس نیوز می گوید: یکی دیگر از مسایلی که باعث شکنندگی و ضعف استخوان در بدن می شود چاقی و افزایش بی اندازه وزن است و به همین دلیل لازم است و کودکان به سراغ ورزش و تحرک بیشتر بروند.
پزشکان در حال حاضر توصیه می کنند که بدن در روز به چهارصد واحد ویتامین «D» نیاز دارد اما ممکن است به زودی در این ارزیابی و برآورد تجدید نظر شده و میزان یک هزار واحد ویتامین «D» برای هر روز توصیه شود.
منابع:
– شیخ الاسلام، ربابه و همکاران. چه غذایی بخوریم تا سالم زندگی کنیم. 1382. نشر آرویج.
– فروزانی، مینو. مبانی علم تغذیه. 1380. انتشارات چهر.
– نیک اعتقاد، شهین. مبانی علم تغذیه 1382. انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی.
– محمودی، سوسن و معانی، سعیده وجدیدکار، محمد. بهداشت و ایمنی مواد غذایی.1383. نشر تندیس.
منبع: ماهنامه آموزشی کودک شماره 50